Internationale (detail)

Afgelopen weekend kwam er weer een werk van Willem van Genk ter veiling.¹ En niet zomaar een werk: het betrof een collage die al jaren zoek was. In de aanloop naar de overzichtstentoonstelling Woest in 2019 was aanvankelijk geprobeerd om álle werken van Willem van Genk te tonen, voor zover bekend. Dat streven werd al snel losgelaten, enerzijds omdat niet alle bezitters hun werken in bruikleen wilden geven, anderzijds omdat er te veel werken waren waarvan de precieze verblijfplaats niet (meer) kon worden achterhaald.

Twee van die werken waren de collages Internationale en Glimpses of Asia, die in 1991 door galerie Hamer waren verkocht:

Via Monika Kinley uit Engeland komt het verzoek van een Japanse firma met een prestigieuze collectie outsiderkunst om een tweetal werken te mogen aankopen, die daarna in een expositie getoond zullen worden. Na verder overleg met Monika Kinley wordt besloten tot verkoop over te gaan van de werken Glimpses of Asia (97,5 x 180 cm) en Internationale (98 x 174,5 cm) voor de prijs van fl. 30.000 (ca. 14.000 euro) elk.²

De twee werken werden getoond tijdens de groepstentoonstelling Selection from the Collection bij de galerie van het modehuis Alpha Cubic in Tokio. Voor de tentoonstelling Woest werd tevergeefs geprobeerd om de twee werken weer op te sporen, nadat de eigenaar van Alpha Cubic was overleden.

Internationale | ca. 1967 | gemengde techniek op papier | 98 x 174,5 cm | particuliere collectie (?)

Wat schetst derhalve mijn verbazing toen ik op 17 oktober, ronddwalend op internet, een bericht zag van het Franse Artnet over een veiling in Japan waar Internationale onder de hamer zou komen. Het betrof het Japanse veilinghuis iART uit Tokio, dat in dit geval kennelijk niet wist wat men verkocht: de richtprijs was 100.000 tot 180.000 yen. Dat leek veel, maar de yen is een soort lire en het ging omgerekend om zo’n 560 tot 1000 euro. Internationale was kavel #004 van veiling no. 91, Contemporary Art × Hermès. Het dilemma was of ik dit alles aan de grote klok moest hangen en daarmee potentiële kopers waarschuwen, of dat ik mijn vondst moest stilhouden, met de kleine kans van het verwerven van een absurd goedkope Van Genk. Ik besloot tot het laatste.

Wie het nieuws uiteraard wél te horen kreeg, was verzamelaar X, die onmiddellijk veel belangstelling had.³ Ook stuurde ik een neutraal mailtje aan het veilinghuis, waarop ik een paar dagen later al antwoord kreeg van een medewerker van iART, Yuki Sato: ‘If you have any lots you would like to bid, please let me know. I can send you some additional images. Best Regards, Yuki’. Uiteraard antwoordde ik dat ik met name geïnteresseerd was in kavel #004 en dat ik heel erg graag nadere foto’s wilde ontvangen. Een dag later stuurde Yuki-san me maar liefst drieënzestig foto’s, grotendeels met details van het werk.⁴

Zoals ik eerder schreef, is Internationale een collage die Japan tot onderwerp heeft en waarbij de verschillende tekeningen opvallend recht in het werk zijn geplaatst. De middelste afbeelding bevat onder meer een atoomwolk met het woord HIROSHIMA en lijkt geïnspireerd door het Japan-boek uit het interview met Bibeb, waarin ‘Japanse kersebloesem, vogels, enz. worden gesteld tegenover mannen met zwaarden die hoofden afhakken, tanks, martelingen en de atoombom.’⁵ De tekening links van het midden laat de serene kant van Japan zien, met een landschap met pagodes, bomen en een gele zon. Een rode zon is het middelpunt van een clustertje afbeeldingen daaronder, dat eveneens bestaat uit meer verstilde afbeeldingen. Die vormen een contrast met de grote tekening daarnaast van een 1 mei-optocht, met vele borden en spandoeken met Japanse karakters en als onderschrift in cyrillisch schrift ИНТЕРНАЧИОНАЛ.

Internationale (detail)

De foto’s van iART waren aanmerkelijk gedetailleerder dan de foto’s die ik al van het werk bezat. Zo was nu de ondertekening in de rechter benedenhoek goed leesbaar, wat interessante informatie opleverde. Te zien was dat Van Genk de collage 1 Mei optocht in Tokio had genoemd,⁶ dat hij de datering 1967 had gebruikt en dat hij, zoals zo vaak in deze periode, een samenwerkingsverband met Pieter Brattinga suggereerde. Brattinga had een eigen logo gekregen, BRATT (met daaronder USA) en het werk was het product van BRAGHA studio, met WFAM van GENK als ontwerper.

Tussendoor was ook een soort reclameboodschap aangebracht: Voor Japans speelgoed Pieter Brattinga & Co Prinsengracht Amsterdam. Dit was een verwijzing naar de tentoonstelling Japans speelgoed die Brattinga (woonachtig aan de Prinsengracht in Amsterdam) georganiseerd had als kantinetentoonstelling bij Steendrukkerij De Jong & Co. in Hilversum en die daar te zien was 7 juli tot 31 augustus 1962. Van Genks eigen kantinetentoonstelling in Hilversum dateerde van begin 1964, maar kennelijk was hij ook van eerdere activiteiten van Brattinga op de hoogte.

Japans speelgoed bij Steendrukkerij De Jong & Co.

Ook viel uit de foto’s van iART onder meer op te maken dat er latere toevoegingen waren in rode en gele verf, de signature kleuren van Van Genk vanaf eind jaren zestig. Dit was met name te zien in het woord ИНТЕРНАЧИОНАЛ, maar ook in toevoegingen als USRR, TOKIO ’64, NED. OOST INDIË ONDER DE JAPANSCHE HIEL, THE LONDON ZOO, CHINA PICTORIAL en PEKING REVIEW. Meer in het algemeen bleek het werk in met name de teksten een aantal verwijzingen naar China te bevatten. Aan de rechterkant was een gekantelde strook aangebracht met in grote rode en gele letters CHINA RECONSTRUCS ……, met daaronder een lijst van tentoonstellingen over China en Japan in Nederlandse musea.

De foto’s boden verder een duidelijk blik op alle vouwtjes en scheurtjes van de collage, maar ook op de tientallen prachtige tekeningen waaruit Internationale was opgebouwd. Er waren mensenmassa’s (al dan niet met 1 mei-vlaggen), bussen, treinen, vliegtuigen, een kiosk met een boek over ZEPPELIN LINIEN, een station, een reclame voor BAYER, teksten in spiegelschrift (SCHOOLBUS, gezien via de binnenkant van een voorruit), gebladerte met een spinnenweb, een kabelbaan, een zieke man, soldaten, industrie, een raket, hoogspanningskabels, tanks, schepen – allerlei bekende en herkenbare beeldmotieven die in verband met Japan werden gebracht.

Website iART, 15 november 2025

Op zaterdag 15 november om 12:00 uur JST was het zover. JST staat voor ‘Japan Standard Time’ en eerder had ik uitgerekend dat het in Tokio zeven uur later was dan hier. Waar ik helaas geen rekening mee had gehouden, was het einde van de zomertijd. Toen verzamelaar X en ik ieder in onze eigen woonplaats inlogden op het live bidding system van iART, was het Van Genk-kavel al aan de beurt geweest. Opbrengst: 13.500.000 yen, zo’n 75.000 euro. Kennelijk hadden toch ook enkele grotere bieders lucht van de veiling gekregen, zij het niet in een mate als in september in Parijs – toen verwisselde een stadgezicht van Van Genk van eigenaar voor meer dan 200.000 euro. En zelfs inclusief veiling-, verzekerings- en vervoerskosten kwam deze daarbij niet in de buurt.

Internationale dook dus na meer dan drie decennia weer even op, om na een paar weken opnieuw te verdwijnen. Misschien verschijnt het werk binnenkort in een museum of op de Outsider Art Fair, maar de kans daarop acht ik klein. Gelukkig hebben we de foto’s nog.

---

NOTEN

1. Eerdere schreef ik over veilingen met werk van Van Genk in april 2024 (hier), juni 2025 (hier) en september 2025 (hier en hier). ↩︎
2. Van der Endt, Kroniek van een samenwerking, pp. 67-69. ↩︎
3. Iets later lichtte ik ook de voormalige consigliere van Nico van der Endt in – over wie (Van der Endt) een interessant In Memoriam verscheen in Raw Vision #123. ↩︎
4. Over Glimpses of Asia had het veilinghuis helaas geen nadere informatie: ‘The designer and the founder of Alpha Cubic,  Ryozo Shibata, has passed away already, and the company has also been closed. Now a company called Cross Plus succeeds the brand “Alpha Cubic”, but I don’t think they know about the work since they just bought the brand name.’ (E-mail van Yuki Sato aan Jack van der Weide, 22 oktober 2025.) ↩︎
5. Bibeb, “Ik ben een stuk grijs pakpapier”, p. 123. ↩︎
6. De titel “Internationale” wordt voor het eerst gebruikt in de catalogus bij de tentoonstelling Willem van Genk bij galerie De Ark in Boxtel (1976). ↩︎