Naaldwijk

Trolley, Naaldwijk, Tokio

/ Jack van der Weide / Een reactie plaatsen

Internationale (detail)

Toch nog even terugkomen op de veiling in Tokio van zaterdag 15 november. Enkele uren na het einde van die veiling stuurde ik mijn contactpersoon Yuki Sato een mailtje waarin ik hem feliciteerde met de opbrengt en hem vroeg naar de nationaliteit van de koper. Twee dagen later stuurde ik hem de link naar mijn tekst op dit blog over de veiling. Weer twee dagen later kreeg ik een antwoord: het veilinghuis zou wel degelijk op de hoogte zijn geweest van de mogelijke waarde van een Van Genk, ‘but the artist was not so famous among Japanese art collectors, and our goal for this sale was “100%” sold. That’s why we set the estimate very low. But when we think it back, maybe our estimate price was too low.’ Sommige belangstellenden hadden zelfs gevraagd of het, gezien de lage prijs, om een print ging.1

Hij liet verder weten wat de nationaliteit van de koper was. Met die informatie was het voor mij mogelijk een educated guess te doen, die bleek te kloppen. De koper gaf aan van plan te zijn om het werk in een enigszins prestigieuze setting te presenteren, waaronder hij niet de Outsider Art Fair (die ik had gesuggereerd) verstond. Artnet vermeldde diezelfde dag nog het verkoopbedrag inclusief veilingkosten: $ 100.477. Mijn voorspelling als zou Internationale weer decennialang uit zicht zijn, bleek dus gelukkig onjuist.

***

Dan iets over de datering van Willem van Genks trolleybus-assemblages. Die worden algemeen, ook door mij, beschouwd als zijnde gemaakt in de jaren tachtig. Het is moeilijk de vinger achter een meer precieze datering te krijgen, omdat de bussen niet van een jaartal zijn voorzien – zo nam ik altijd aan. De Collection de l’Art Brut in Lausanne bezit drie trolleybus-assemblages, waarvan er twee op hun website staan. Nummer drie, net als de andere twee eind jaren negentig aangeschaft via galerie Hamer, staat afgebeeld in de catalogus van de tentoonstelling Woest op bladzijde 82,

Woest, 3 oktober 2019: de drie trolleybus-assemblages van de Collection de l’Art Brut

De getoonde kant van de bus (WVG-6007; zie hier) blijkt zowel het jaartal 1989 als ’89 te bevatten. In 1989 bestond de trolleybus in Arnhem veertig jaar, wat ongetwijfeld gevierd zal zijn. Ik hoop nog steeds een keer te stuiten op een jubileumfilmpje o.i.d. waarbij ineens Willem van Genk in beeld verschijnt.

Trolleybus (detail)

***

De moeder van Willem van Genk, en dus ook en flink deel van zijn familie, kwam uit Naaldwijk. In mijn biografie De eenheid van het spinnenweb ga ik daarom kort in op haar genealogische achtergrond, de manier waarop Jozef van Genk haar mogelijk heeft ontmoet en de banden tussen de families Van Genk en Hoogstraten. In de jaren dertig verbleven enkele kinderen Van Genk, onder wie Willem, kortere of langere tijd bij hun ooms Jan en Arie Hoogstraten.

Misboek Willem van Genk, ‘bij adres: Hoogstraten, Heerenstraat 1 Naaldwijk’ (collectie Museum Dr. Guislain)

In het Historisch Jaarboek Westland 2025 staat een artikel van kunsthistoricus Martha Vollering over Willem van Genk en Naaldwijk.2 Helaas bevat het artikel weinig nieuws ten opzichte van mijn biografie, die ze weliswaar noemt als bron maar die ze ook hier en daar ook schaamteloos citeert, zonder de citaten als zodanig te markeren.3 Vollering vermeldt dat vier van de broers en zussen van Maria Hoogstraten ‘Petrus, Hendrika, Johanna en Adrianus, “ter zake van krankzinnigheid” onder curatele [werden] gesteld’ in 1898. ‘Je zou kunnen stellen dat Willem van Genk behoorlijk erfelijk belast was, gezien deze ooms en tantes.’4

Met dat laatste ben ik het min of meer eens, al formuleer ik het in mijn biografie iets voorzichtiger (‘Wat mogelijk ook een rol speelde bij de psychische constitutie van Willem van Genk, was een erfelijke factor’).5 Wel opmerkelijk vond ik de mededeling als zouden in 1898 niet twee maar vier gezinsleden onder curatele zijn gesteld, terwijl maar van twee vermelding zou zijn gemaakt in de Nederlandsche Staatcourant (zie hier). Verzamelaar X toog naar het Historisch Archief Westland voor opheldering. Daar bleek dat het wel degelijk om slechts twee personen ging:

‘… onder curatele gesteld’ (archief Westland)

De accolades waren niet helemaal duidelijk, maar het leek toch echt om slechts twee personen te gaan, Petrus Adrianus en Johanna Maria. Wel hadden ook Adrianus/Arie en Adriana/Jaantje psychische problemen, maar zij werden niet al in 1898 onder curatele gesteld. Daarbij was Adriana toen pas 9 jaar oud.

NOTEN

  1. E-mail Yuki Sato aan Jack van der Weide, 19 november 2025. ↩︎
  2. Martha Vollering, “De bekende outsiderkunstenaar Willem van Genk en het Westland”, in: Historisch Jaarboek Westland 2025, pp. 53-67. ↩︎
  3. Een voorbeeld. In mijn biografie schrijf ik over de moeder van Willem van Genk: ‘Alleen haar grootvader Petrus Ferdinandus Hoogstraten, geboren in 1803 in Bloemendaal en chirurgijn annex vroedmeester van beroep, kwam niet uit de buurt. Hij trouwde in 1831 met Johanna Hekkers, geboren in 1801 in Naaldwijk. Johanna beviel in 1833 van een zoon, Jacobus Engelbertus Adolphus, en overleed – het beroep van haar man ten spijt – enkele weken later. Petrus Hoogstraten hertrouwde nog tweemaal en kreeg in totaal acht kinderen alvorens in 1844 zelf te sterven.’ (p. 19). Vollering: ‘Alleen haar grootvader Petrus Ferdinandus Hoogstraten, geboren in 1803 in Bloemendaal en chirurgijn en vroedmeester van beroep, kwam niet uit de buurt. Hij trouwde in 1831 met Johanna Hekkers, geboren 1801 in Naaldwijk. Johanna beviel in 1833 van een zoon, Jacobus, en overleed – het beroep van haar man ten spijt – enkele weken later. Petrus Hoogstraten hertrouwde nog tweemaal en kreeg in totaal acht kinderen alvorens in 1844 zelf te sterven.’ (p. 56) ↩︎
  4. Vollering, “De bekende outsiderkunstenaar Willem van Genk en het Westland”, p. 56. ↩︎
  5. Van der Weide, De eenheid van het spinnenweb, p. 71. ↩︎

Aanbevelend

/ Jack van der Weide / 1 reactie

Jozef van Genk met zijn twee oudste dochters voor zijn winkel in Voorburg, 1927. Links Leny, rechts Tiny (archief Marijke Bijmans)

Over de moeder van Willem van Genk, Maria Hoogstraten (1882-1932), duiken weinig nieuwe gegevens op. Hooguit is over haar familie nog het een en ander aan onbekende feiten te vinden, maar met haar zelf gaat het als met zo veel vrouwen uit voorbije tijden over wie men informatie boven water probeert te krijgen: het blijft bij het vaststellen van ouders, van geboorte-, huwelijks- en sterfdata, en van op de wereld gezette kinderen. In haar geval stond in ieder geval op haar huwelijksakte nog een beroep vermeld – modiste – waar andere bruiden het vaak met ‘beroep: zonder’ moesten doen.

Anders is het gesteld met vader Jozef van Genk, over wie na mijn initiële opsomming van biografische informatie nieuwe gegevens blijven opduiken. Eerder schreef ik onder meer al over zijn huwelijk met Maria Heesen en zijn stiefzoon; over zijn relatie tot zijn dochters; over zijn periode in Voorburg; over zijn oorlogsverleden; en over zijn vriendschap met de schilder Pierre Stordiau. Recentelijk vond ik informatie over de eerst drie decennia van zijn leven. Het beeld van Jozef van Genk wordt steeds completer, en daarmee ook het beeld van de jonge jaren van Willem van Genk en het milieu waarin hij opgroeide.

De eerste vermelding van Josephus Johannes Maria van Genk na zijn geboorte op 10 november 1887 is te vinden in het bevolkingsregister van Bergen op Zoom rond 1900, waar staat dat hij ‘naar kostschool Maastricht’ is gegaan; een datum ontbreekt. [1] Bij een volgende vermelding is hij op 7 november 1901 weer teruggekeerd in Bergen op Zoom uit Cadier en Keer – waarschijnlijk gaat het daarbij om dezelfde kostschool. [2] In december 1906 wordt hij afgekeurd voor militaire dienst. Een specifiek beroep heeft hij op dat moment niet. [3] Een maand later overlijdt zijn moeder, Cornelia Veraart, terwijl vader Wilhelmus van Genk al in 1901 is gestorven. De negentienjarige Jozef is dan voor de wet nog minderjarig en hij krijgt een voogd: Jan Peeters (1876), ‘boomkweeker te Steenbergen’, sinds 1904 de echtgenoot van zuster Adriana van Genk (1880). [4] Jozef gaat bij zijn voogd wonen en verhuist officieel op 8 februari 1908 naar Steenbergen.

In Steenbergen staat hij als boomkweker ingeschreven, het beroep van zijn voogd. [5] Hij vertrekt op 31 mei 1911 vanuit Steenbergen naar Naaldwijk, de woonplaats van zijn toekomstige echtgenote. Op 11 juni 1912 blijkt hij zich te hebben gevestigd in Berlicum, als tuinman en met als vorige woonplaats Naaldwijk. [6] Hij vertrekt op 25 juli 1912 vanuit Berlicum naar Loosduinen en verschijnt op 27 februari 1913 weer in Oudenbosch, dit keer als koopman. [7] Als bekend trouwt hij op 15 april 1913 in Naaldwijk met Maria Martina Hoogstraten; volgens de huwelijksakte is hij van beroep fruithandelaar en woont hij in Oudenbosch. Op 6 juli 1913 vertrekt hij officieel naar Roosendaal, waar hij al sinds 30 mei woont en waar hij staat ingeschreven als winkelier op Brugstraat 62. Hier worden zijn oudste dochters Tiny en Leny geboren. Het jonge gezin vertrekt op 8 oktober 1915 naar ’s-Gravenhage, waar ze bijna tien jaar zullen blijven en waar nog zeven dochters worden geboren.

Advertentie in De Grondwet, 26 april 1913

Over de winkel in Roosendaal is vrij veel bekend, via advertenties die Jozef van Genk zeer regelmatig plaatste in De Grondwet, ‘Roosendaal’s Nieuws- en advertentieblad’, dat één tot drie maal per week verscheen en dat later fuseerde met De Zoom uit Bergen op Zoom. Zijn winkel droeg de naam “Nieuwe Westlandsche Fruitwinkel” en verkocht naast groente en fruit ook andere, vaak ietwat luxe etenswaren. In de periode mei 1913 – februari 1914 adverteert Jozef van Genk daarom onder meer voor kaas, peperkoek, chocolade, bonbons, ‘Assorted Chocolade Biscuits’, ‘Roosendaalsche moppen’ en ‘de echte Engelsche sherry cake’. Peren zijn bij hem niet zo maar peren maar William Duchesse, Beurré Clairgeaux en Soldat Laboureur. Vrijwel alle advertenties eindigen met de woorden ‘Aanbevelend, Jos. van Genk’. [8]

Misschien mikt hij iets te hoog, want op 3 februari 1914 wordt hij failliet verklaard en een week later wordt de inboedel van zijn winkel in het openbaar verkocht. Belangstellenden kunnen bieden op onder meer ‘div. blikken Zalm, Sardines, Vruchten, Asperges, Doperwten, Tomaten Puree, Soepgroenten, div. fl. Olie, Piccalilli en Piccalillisaus, Bessenwijn en Bessensap, flac. met Vruchten, Elartine, Majonnaisesaus, benevens Bonbons, Chocolade, Vanillesuiker, Caramels, Maizena, Maggitabletten, Haagsche Hopjes, enz. enz. Voorts een Papiersnijmachine, Bascule met Gewichten, Kaastafeltje, 3 Gaslampen en alhetgeen verder ten verkoop zal worden aangeboden’. [9]

Advertentie in De Grondwet, 3 december 1914 (links) en 16 maart 1915 (rechts)

Pas in november 1914 verschijnen er weer advertenties voor de winkel, die kennelijk een doorstart heeft gemaakt onder de naam “Westlandsche Fruithandel”. Jozef van Genk verkoop nu ook incidenteel vis (paling, haring, ansjovis en bokking) en richt zich in zijn advertenties regelmatig op specifieke feest- en hoogtijdagen: ‘Roosendalers koop voor de Communie in je Fruitzaak diverse Appelen, Sinaasappelen, Noten, Trosrozijnen enz. enz. Aanbevelend, Jos. van Genk.’ [10] Begin 1915 is er een probleem geweest met een bezorger aan huis, waarvoor hij zich uitgebreid excuseert tegenover zijn clientèle. Hij heeft een nieuwe bezorger in dienst genomen, ‘een nette Belgische bediende […], die dagelijks mijne klanten zal bezoeken en aan wien alle boodschappen kunnen worden opgedragen.’ [11]

In september kondigt Jozef van Genk aan dat hij naar ’s-Gravenhage vertrekt maar dat de Westlandsche Fruithandel ‘door mijn Compagnon volgens gewoonten wordt voortgezet.’ [12] Die compagnon blijkt oudere broer Cornelis/Kees (1884-1945) te zijn die de winkel inderdaad overneemt, trouwt, een gezin sticht en de rest van zijn leven in Roosendaal blijft wonen. Het aantal advertenties in De Grondwet neemt onder zijn eigenaarschap drastisch af; ook worden ze aanmerkelijk soberder. Jozef zal in Den Haag ongetwijfeld verder zijn gegaan met adverteren, maar onbekend is in welke krant of blad.

Advertentie in De Grondwet, 3 december 1914 (links) en 16 maart 1915 (rechts)

De bewering van Tiny van Genk als zou haar vader een chocolaterie hebben gehad, is onjuist. Wel verkocht hij in zijn fruithandel onder andere chocolade, koek en bonbons, en leek hij zich voor een deel op het iets luxere marktsegment te richten. Zijn loopbaan van boomkweker naar fruithandelaar vertoont een zekere logica en verklaart ook waarom hij zich in de jaren dertig aanbiedt voor het snoeien van fruitbomen. De winkel behoort dan al tot het verleden, zoon Willem zal weinig herinneringen hebben gehad aan zijn vader als winkelier. Opvallend is natuurlijk wel de grote nadruk in zijn werk op reclames, voor de meest uiteenlopende producten, culminerend in de Arnhemse bus-assemblages die hij in de jaren tachtig en negentig maakte. Die levenslange gerichtheid op Arnhem (‘daar was hij vaak met vader geweest’, volgens zijn zuster Jacqueline) zou iets te maken kunnen hebben gehad met zijn oom Kees, die in 1915 de winkel in Roosendaal overnam. Kees was op 31 oktober 1908 vanuit Bergen op Zoom verhuisd naar Arnhem, waar hij op 28 februari 1910 nog steeds woonde. [13] Over de reden van zijn vertrek naar Arnhem of zijn verblijf heb ik helaas geen gegevens kunnen vinden.

NOTEN

[1] Bevolkingsregister Bergen op Zoom 1900-1920, deel 8 G (West-Brabants Archief)

[2] Bevolkingsregister Bergen op Zoom 1900-1920, deel 11 G (West-Brabants Archief)

[3] Lotingsregister voor de nationale militie, lichting 1907, klasse 1887 (West-Brabants Archief)

[4] Notariële archieven Bergen op Zoom, notaris W.J. van Gruting, Minuutakten, 1907 (West-Brabants Archief)

[5] Bevolkingsregister Steenbergen 1900-1920 (West-Brabants Archief)

[6] Bevolkingsregister Berlicum 1898-1921 (Brabants Historisch Informatie Centrum)

[7] Bevolkingsregister Oudenbosch 1890-1926 (West-Brabants Archief)

[8] Advertenties in De Grondwet op 26 april, 24 mei, 14 juni, 21 juni, 28 juni, 10 juli, 17 juli, 19 juli, 24 juli, 2 augustus, 5 augustus, 23 augustus en 4 oktober 1913

[9] De Grondwet, 7 februari 1914

[10] Idem, 16 maart 1915

[11] Idem, 23 januari 1915.

[12] Idem, 18 september 1915

[13] Respectievelijk: Bevolkingsregister Bergen op Zoom 1900-1920, deel 11 G; en Notariële archieven Bergen op Zoom, notaris J.C.L. Schermer, Minuutakten, 1910 (West-Brabants Archief)

Voorburg

/ Jack van der Weide / 3 reacties

Hoek Van de Wateringlaan/Van Wassenaerstraat in Voorburg. Op de benedenverdieping no. 25, het woon/winkelpand van het gezin Van Genk. Foto: Google Street View, april 2019

Let op: onderstaande tekst is in 2020 geschreven. Informatie kan deels verouderd zijn.

Het gezin van Jozef van Genk woonde tussen 1925 en 1939 in Voorburg, waar in 1927 zoon Willem werd geboren. Tot nog geen jaar geleden moesten we het voor wat betreft deze periode in het leven van de kunstenaar voornamelijk doen met de verhalen van zus Tiny, via de filters van Dick Walda en Ans van Berkum. De afgelopen maanden wist ik mondjesmaat gegevens boven water te krijgen die iets meer duidelijkheid schiepen over onder andere het tweede huwelijk van Jozef van Genk en de uiteindelijke verhuizing terug naar Den Haag. Recentelijk spoorde Jan Vellekoop in het Gemeentearchief in Den Haag een setje gezinskaarten op dat het bestaande beeld van de Voorburgse jaren aanzienlijk verscherpt.

Jozef en Maria van Genk verhuisden in juni 1925 van Den Haag naar Voorburg. Jozef was op dat moment 37 jaar oud, zijn vrouw 42 en er waren negen dochters, in de leeftijd van elf tot een. Het gezin kwam te wonen op het adres Van de Wateringelaan 25, een woon/winkelpand op de hoek met de Van Wassenaerstraat, waar op 1 september Van Genk’s Fruithandel officieel werd geopend. [1] Anderhalf jaar later, toen Maria van Genk op het punt stond opnieuw te bevallen, gingen dochters Leny (12), Nora (10), Jacqueline (8), Riet (7) en Agnes (6) naar het (uiteraard Rooms-katholieke) internaat Duinzigt in Oegstgeest, dat naast een kleuterschool en een lagere school ook een zevende en een achtste leerjaar kende. Oudste dochter Tiny (13) volgde begin juni, waarschijnlijk had zij tijdelijk de huishoudelijke taken van haar moeder opgevangen na de geboorte van Willem op 27 april. Ook Isabella (5) vertrok in september naar Oegstgeest, aan het begin van een nieuw schooljaar. Willy (4) en Addy (10) bleven daarmee als enige meisjes in Voorburg – Willy waarschijnlijk omdat zij nog te jong was, Addy mogelijk vanwege haar zwakke gezondheid. [2]

Eind juli 1929 keerden Tiny, Leny, Jacqueline, Riet, Agnes en Isabella uit Oegstgeest terug naar Voorburg; Nora volgde op 7 augustus. Half september vertrok Nora met Addy en Willy, die nog nooit van huis waren geweest, naar een kostschool in Leuven. Een maand later volgden de andere zes zusjes. Alle negen dochters waren daarmee het huis uit, alleen Willem woonde nog bij zijn ouders. In januari 1931 schreef Jozef van Genk de eerder geciteerde brief aan zijn dochters in België, waar alleen Nora niet goed haar best leek te doen: ‘Kinderen wij jullie ouders zijn zeer tevreden hoor. Werkt allen even hard dit jaar, houdt Nora in de lijn, geef haar een goed voorbeeld.’

Op 25 november 1932 overleed Maria van Genk-Hoogstraten op 49-jarige leeftijd. Twee maanden later werd Van Genk’s Fruithandel opgeheven. [3] In februari 1933 keerden Tiny (19), Nora (16) en Jacqueline (14) na meer dan drie jaar vanuit Leuven terug naar Voorburg: de oudste dochters minus Leny en Addy, die in België bij de vier jongsten bleven. Kort daarvoor was Jozef van Genk verhuisd naar Van Aremberglaan 157 – het woon/winkelpand aan de Van de Wateringelaan, een paar honderd meter verderop, moest immers worden verlaten. Ook Addy (16) keerde begin augustus terug uit België, zij had kennelijk eerst het lopende schooljaar afgemaakt.

In 1934 leek Jozef van Genk een nieuw begin te (willen) maken. Op 9 mei trouwde hij in Den Haag op 46-jarige leeftijd met de 39-jarige weduwe Maria Heesen, wier zoon Herman (11) met haar meekwam naar Voorburg. Kort na het huwelijk verhuisde het gezin van Genk naar Van Aremberglaan 86, tegenover de vorige woning aan Van Aremberglaan 157 waar ze slechts anderhalf jaar hadden gewoond. Dochter Riet (14) keerde eind september uit België terug naar huis; op het nieuwe adres woonden daarmee op dat moment negen personen. In april 1934 werden dat er tien, toen ook Maria Heesens dochter Christina (16) vanuit Enschede naar Voorburg kwam, waar ze een week later haar zeventiende verjaardag vierde. Haar verblijf was kennelijk geen succes, want nog geen zes weken later ging ze al weer terug naar Enschede.

Op 5 juni 1935 verscheen er een advertentie in de Haagsche Courant: ‘TUINMAN biedt zich aan voor het snoeien van fruitboomen, zomersnoei. Adres: J. van Genk, v. Aremberglaan no 86, Voorburg.’ Tiny zou later spreken over haar vader als eigenaar van een chocolaterie die daarna ging werken bij de Arbeidsinspectie in Den Haag. [4] De datum van die overstap is onduidelijk, maar op de kaarten van Voorburg wordt Jozef van Genk uitsluitend aangeduid als ‘fruithandelaar’. In ieder geval was de winkel al vanaf 1933 niet meer zijn eigendom en kluste hij kennelijk bij als tuinman – dat een fruithandelaar verstand had van fruitbomen, lag voor de hand. Drie jaar later bood hij zijn diensten nog steeds aan: ‘TUIN IN ORDE? Uw tuin één stukje natuurschoon. Advies gratis. Aanleg en onderhoud door vakman. Aanbev., JOS M VAN GENK’. [5]

V.l.n.r. Tiny, Leny en Nora van Genk, jaren dertig

In september 1935 vertrok de inmiddels jongvolwassen Nora (19) naar Naaldwijk. Haar nieuwe adres daar, Heerenstraat 1, was dat van haar ooms Arie en Jan Hoogstaten, twee ietwat zonderlinge maar zeer welgestelde broers van haar moeder die in Naaldwijk meerdere panden bezaten. Diezelfde maand ging Herman van Vlaardingen naar het internaat van de Kruisvaarders van St. Jan in Rijswijk, enkele dagen na zijn dertiende verjaardag. Hij zou niet meer naar Voorburg terugkeren. Het nu iets kleinere gezin Van Genk verhuisde opnieuw, dit keer naar Van Alphenstraat 93. Begin oktober vertrok Addy (18) naar haar oom en tante Van der Ouderaa in Bergen op Zoom. [6]

In maart 1936 keerden nog drie dochter terug uit België: Agnes (15), Isabella (14) en Willy (12) hadden zesenhalf jaar in Leuven gewoond. Leny hield het tot 1938 vol en was drieëntwintig toen ze terug naar Voorburg kwam. Dit suggereert dat zij al bezig was met haar voorgenomen intrede als kloosterlinge. In juni 1936 verhuisde Maria Heesen naar De Bilt; haar huwelijk met Jozef van Genk was kennelijk al na twee jaar officieus voorbij. In het najaar ging ook Tiny bij haar familie in Naaldwijk wonen, terwijl Addy in het voorjaar van 1937 juist weer terugkeerde naar Voorburg.

Begin 1939 gingen Addy en Jacqueline samen op kamers wonen op een adres in het centrum van Den Haag. [7] Een maand later vertrok Willem naar het internaat in Harreveld, waarna Jozef van Genk met zijn dochters Leny (23), Riet (19), Agnes (18), Isabella (17) en Willy (15) verhuisde naar Magnoliastraat 10 in Den Haag. Hier stoppen de gegevens op de gezinskaarten en zijn (vanuit die bron) de bewegingen van de Van Genks niet meer te volgen. Mogelijk voegden Addy en Jacqueline zich korte tijd later bij het gezin – in de Haagsche Courant stond op 1 juli 1939 een advertentie voor onder andere een ‘zo goed als nieuw, 2-persoons opklapbed’, met als adres Westeinde 195. De verhuizing van Voorburg naar Den Haag had mogelijk te maken met Jozefs nieuwe baan bij het Gewestelijk Arbeidsbureau. Een jaar later kwam ook Willem vanuit Harreveld weer naar huis. [8]

NOTEN

[1] Volgens de oude gezinskaart van Den Haag vertrokken de Van Genks naar het adres Van Heurnstraat 87 in Voorburg, volgens de gezinskaarten van Voorburg was het eerste adres in die gemeente Van de Wateringelaan 25. Het Handelsregister Zuid-Holland geeft 1 september als de officiële vestigingsdatum van ‘Van Genk’s Fruithandel – winkel in groenten en fruit, Van Wateringelaan 25 in Voorburg’.

[2] Volgens Tineke Dietvorst, dochter van een neef van de kinderen Van Genk, was Addy ‘heel fragiel’ (interview met Pierre en Tineke Dietvorst, 17 oktober 2018).

[3] In het Handelsregister Zuid-Holland staat op het document met oprichtingsgegevens de opmerking: ‘Handelszaak Januari 1933 opgeheven’. Een separaat document geeft aan dat Van Genk’s Fruithandel op 29 september 1933 formeel van eigenaar wisselde.

[4] Walda, Koning der stations, p. 31.

[5] Haagsche Courant, 22 november 1938.

[6] Willem was bij deze tante en oom opgevangen na het overlijden van zijn moeder, maar zijn woonplaats werd voor dit verblijf niet aangepast op de gezinskaarten.

[7] Het adres is Westeinde 195. In de Haagsche Courant staan rond deze tijd voortdurend advertenties voor woonruimte op dit adres, onder andere op 2 februari: ‘TE HUUR nette gemeubil. zit-sl.-kamer voor 2 personen, ƒ 4 per week.’

[8] De precieze data:

  • 19 juni 1925 – verhuizing vanuit Den Haag naar Van de Wateringelaan 25 in Voorburg
  • 28 februari 1927 – Leny, Nora, Jacqueline, Riet en Agnes vanuit Voorburg naar Oegstgeest
  • 3 juni 1927 – Tiny vanuit Voorburg naar Oegstgeest
  • 16 september 1927 – Isabella vanuit Voorburg naar Oegstgeest
  • 27 juli 1929 – Tiny, Leny, Jacqueline, Riet, Agnes en Isabella vanuit Oegstgeest naar Voorburg
  • 7 augustus 1929 – Nora vanuit Oegstgeest naar Voorburg
  • 14 september 1929 – Nora, Addy en Willy vanuit Voorburg naar Leuven
  • 12 oktober 1929 – Tiny, Leny, Jacqueline, Riet, Agnes en Isabella vanuit Voorburg naar Leuven
  • 2 februari 1933 – verhuizing (Van Aremberglaan 157)
  • 16 februari 1933 – Tiny , Nora en Jacqueline vanuit Leuven naar Voorburg
  • 4 augustus 1933 – Addy vanuit Leuven naar Voorburg
  • 8 mei 1934 – Herman van Vlaardingen vanuit Renkum naar Voorburg
  • 5 juni 1934 – verhuizing (Van Aremberglaan 86)
  • 28 juni 1934 – Maria Heesen vanuit Den Haag naar Voorburg
  • 28 september 1934 – Riet vanuit Leuven naar Voorburg
  • 13 april 1935 – Christina van Vlaardingen vanuit Enschede naar Voorburg
  • 25 mei 1935 – Christina van Vlaardingen vanuit Voorburg naar Enschede
  • 5 september 1935 – Nora vanuit Voorburg naar Naaldwijk
  • 10 september 1935 – Herman van Vlaardingen vanuit Voorburg naar Rijswijk
  • 11 september 1935 – verhuizing (Van Alphenstraat 93)
  • 1 oktober 1935 – Addy vanuit Voorburg naar Bergen op Zoom
  • 5 maart 1936 – Agnes, Isabella en Willy vanuit Leuven naar Voorburg
  • 25 juni 1936 – Maria Heesen vanuit Voorburg naar De Bilt
  • 22 augustus 1936 – Tiny vanuit Voorburg naar Naaldwijk
  • 14 april 1937 – Addy vanuit Bergen op Zoom naar Voorburg
  • 26 augustus 1938 – Leny vanuit Leuven naar Voorburg
  • 6 oktober 1938 – Nora vanuit Naaldwijk naar Voorburg
  • 17 januari 1939 – Nora vanuit Voorburg naar Naaldwijk
  • 15 maart 1939 – Addy en Jacqueline vanuit Voorburg naar Den Haag
  • 27 april 1939 – Willem vanuit Voorburg naar Harreveld
  • 28 juli 1939 – Jozef van Genk, Leny, Riet, Agnes, Isabella en Willy van Voorburg naar Den Haag

Krabbegat

/ Jack van der Weide / 9 reacties

Let op: onderstaande tekst is in 2020 geschreven. Informatie kan deels verouderd zijn.

2018-09-18 15.58.20

Zonder titel  | ca. 1997 | gemengde techniek op papier | ca. 50 x 100 cm | Museum Dr. Guislain (objectnummer 21030292) | foto’s: Jack van der Weide

In het najaar van 2018 was ik bij Museum Dr. Guislain in Gent waar ik samen met Ans van Berkum een deel van het daar aanwezige werk van Willem van Genk kon bekijken. Waar de zeer summier geformuleerde inventarislijst soms niet meer vermeldde dan aanduidingen als “titel niet gekend / tekening”, “schilderij / onaf” of “samengestelde kleurencopies / collage”, bleek het in de praktijk in een aantal gevallen om uitermate interessant werk te gaan. Een late tekening die ik al eerder beschreef, laat een trein- of tramwagon zien met een reclame voor Turmac, een prominente pantograaf en het woord MÄRKLIN. Er waren kopieën van de tekening gemaakt die vervolgens door knippen en plakken weer zodanig waren bewerkt dat er een langere trein of tram kon worden gemaakt. [1]

Links naast het woord MÄRKLIN staat F/a Wentinck Arnhem, rechts Pierre Dietworst (BoZ). Wentink Hobby is een winkel voor modelbouw in de Steenstraat in Arnhem, een zaak die Van Genk ongetwijfeld goed kende en waarschijnlijk regelmatig bezocht. De naam “Pierre Dietworst” zei ons in eerste instantie weinig, maar een korte zoekactie op internet leerde dat het ging om een handelaar in producten van het merk Märklin genaamd Pierre Dietvorst. Dietvorst was voormalig eigenaar van een speelgoedwinkel en  werd ook wel Kees Marklin genoemd vanwege zijn bedrijfsnaam keesmarklin. Dit leken voldoende associaties voor het vermelden van de licht verbasterde naam op de tekening. [2]

Toen ik enkele dagen later de foto’s van de tekening nog eens bekeek, viel mij de toevoeging (BoZ) – Bergen op Zoom? Inderdaad bleek Pierre Dietvorst in Bergen op Zoom te wonen, een plaats die in de context van Van Genk niet zonder betekenis is. Op een vraag via e-mail of hij ooit contact had gehad met Van Genk, kreeg ik onmiddellijk antwoord:

Ja zeker, met regelmaat, tijdens carnaval bezocht hij steevast zijn neef Kees van der Ouderaa in Bergen op Zoom, en verbleef daar. Willem is in zijn kinderjaren opgevoed door de moeder van Kees. Omdat ze dezelfde leeftijd hadden, trokken ze veel met elkaar op. Kees was mijn schoonvader. Ben altijd onder de indruk geweest van deze bijzondere man. 

In de monografie van De Stadshof uit 1998 staat een passage die nu beter te duiden was:

Na moeders dood ging Tiny, destijds achttien jaar, ook weer naar huis. De kleine Willem mag dan bij een oom en een tante in Bergen op Zoom intrekken, die twee zoons en een dochter hebben. Met zijn neef Jantje kan hij goed opschieten, maar toch gaat het om niet helemaal duidelijke redenen in deze familie niet geweldig met hem. Zijn vader hertrouwt intussen […] en haalt vol goede moed zijn zoon terug naar Voorburg. [3]

Omdat vader Van Genk uit Bergen op Zoom kwam en zijn vrouw uit Naaldwijk, leek het aanvankelijk voor de hand te liggen om te veronderstellen dat het bij de ‘oom en tante uit Bergen op Zoom’ om familie van vaderskant ging. Het bleek echter te gaan om een jongere zus van Maria van Genk-Hoogstraten, Helena Hendrika Hoogstraten (1888-1964) die in 1919 was getrouwd met Cornelis Wilhelmus Alphonsus (Kees) van der Ouderaa (1883-1940). De twee kenden elkaar waarschijnlijk omdat een oudere broer van Jozef van Genk, Christiaan (1877-1961), al in 1905 was getrouwd met Irma van der Ouderaa (1880-1970), een oudere zuster van Kees van der Ouderaa.

Helena Hoogstraten en Kees van der Ouderaa kregen inderdaad twee zoons en een dochter: Tiny (1920-2014), Jan (1923-1992) en Kees (1926-2006). Die laatste werd geboren op 12 december 1926 en scheelde derhalve nog geen vier maanden met zijn neefje Wim; ze kwamen op de lagere school in dezelfde klas terecht. Nichtje Tiny was er wellicht de oorzaak van dat Willem zijn oudste zuster ter onderscheid altijd “Tine” bleef noemen. Neef Jan van der Ouderaa werd missionaris in Afrika. In een ‘levensbeschrijving’ die Willem van Genk in de jaren tachtig maakte voor Dick Walda, schreef hij: ‘Verder heb ik ook een neef in Kenia (Africa) die is missionaris een heel ander kultuurpatroon.’ [4] Kees van der Ouderaa jr. trouwde met Leny Bastiaanse (1925-2017), hun dochter Tineke (1958) trouwde met Pierre Dietvorst (1958).

kaarten

Briefkaart uit 1996 van Willem van Genk aan Dick Walda, verstuurd vanuit psychiatrische kliniek Bloemendaal: ‘Waarschijnlijk ga ik dinsdag naar de Karneval in Bergen op Zoom‘

Op 17 oktober 2018 had ik samen met Ans van Berkum een gesprek van anderhalf uur met Pierre en Tineke Dietvorst, in hun woning in Bergen op Zoom die een paar honderd meter verwijderd is van “het torentje van Van Genk”, het woonhuis van architect Kees van Genk uit 1884. Willem van Genk had inderdaad na het overlijden van zijn moeder in 1932 een periode – waarschijnlijk ongeveer een jaar – in Bergen op Zoom gewoond, bij zijn oom en tante in de Zuivelstraat. Daar was ook de bakkerij van zijn oom, die van 1810 tot 1955 heeft bestaan. Volgens Pierre Dietvorst zou de familie Hoogstraten in Naaldwijk eveneens een banketbakkerij en/of chocolaterie hebben gehad.

Op latere leeftijd zocht Van Genk zijn neef Kees weer op bij zijn bezoekjes aan het carnaval in Bergen op Zoom, met name omdat de dinsdagse optocht langs diens huis kwam. Dit moet ná 1967 zijn geweest, het jaar dat Kees en Leny van der Ouderaa verhuisden naar een woning aan de Wassenaarstraat nummer 46, die op de route van de optocht lag. In 1977 kwam Pierre Dietvorst voor het eerst over de vloer bij zijn toekomstige schoonouders, vanaf toen ontmoette ook hij elk jaar op carnavalsdinsdag de kunstenaar. Tineke Dietvorst:

Mijn moeder moest altijd een tweede Vastenavendkrant voor ‘m bewaren, want daar was-ie helemaal lyrisch over, over de Vastenavendkrant, en dan gingen wij na de optocht, want die kwam hier in de straat voorbij, met z’n allen nasi halen, en dan at-ie bij ons, en dan zat-ie pure sambal te eten. En dat weet ik nog wel, ik als kind toen zeg maar, dan zat ik te kijken, van ik denk, hoe … da’s zóó pittig! En dat zat-ie gewoon zo lekker op te eten.

De Vastenavenkrant is een carnavalskrant die sinds 1949 jaarlijks verschijnt. Tot 2020 was de krant volledig geschreven in het Bergs, het dialect van Bergen op Zoom (dat in carnavalstijd “Krabbegat” heet). [5]

De grote naieven

Detail De grote naïeven (ca. 1975)

De carnavalsoptocht in Bergen op Zoom is uitgebreid afgebeeld op het schilderij De grote naïeven (ca. 1975). In vijf tafereeltjes onder elkaar geeft Van Genk een aantal momenten eruit weer, inclusief rijen toeschouwers langs de kant van de weg. De bovenste afbeelding toont, achter een praalwagen met bloemen en een zon, een groene dubbeldekker. Deze was en is volgens Pierre Dietvorst een vast onderdeel van de optocht: ‘Die rijdt met de carnaval mee. […] Die bus, deze bus reed mee, was ooit een rode bus, hij staat hier in het groen, is nu in het paars.’ In de tweede afbeelding is op een praalwagen het woord KRABBEGAT te lezen, onder de letters KWF: het Koningin Wilhelmina Fonds voor kankerbestrijding – de associatie kanker/krab kan voor Van Genk interessant zijn geweest.

De derde scène, gesitueerd voor de plaatselijke V&D in de Stationsstraat, toont opnieuw een vast onderdeel van de Bergse carnavalsoptocht: Spuit 11, een oude T-Ford met een kanon dat confetti spuit. Tineke Dietvorst wist zich te herinneren dat tijdens een van de bezoeken van Van Genk er door Spuit 11 een lading confetti naar binnen werd gespoten terwijl iedereen vanuit een openstaand raam naar de optocht aan het kijken was. Centraal in de vierde afbeelding staat een praalwagen met de tekst steunt de actie ’73 NEDERLANDSCHE ZWAKZINNIGENZORG RAYON VREDENRUST. Vrederust was een buurtschap bij Bergen op Zoom waar zich sinds 1909 het Algemeen Psychiatrisch Ziekenhuis Vrederust bevond.

De vijfde afbeelding laat een andere fascinatie van Van Genk zien, via een praalwagen met een model van de veertiende-eeuwse Gevangenpoort, de enig overgebleven stadspoort van Bergen op Zoom. Op de rand van de wagen schildert Van Genk, als altijd treurend over al dan niet vermeende sloopwoede, de leus STOPT HET SANERINGSMONSTER. De toeschouwer met de bril in de rechterbenedenhoek van de afbeelding zou een zelfportret kunnen zijn. Onder de vijf taferelen maakt Van Genk reclame voor ‘zijn’ galerie van dat moment: van carnaval in Bergen op Zoom naar gallerie “De Ark” in Boxtel. Wellicht was hij dat specifieke jaar bij zijn neef Kees slechts op doorreis.

NOTEN

[1] De kopieën zaten in een map die geïnventariseerd was als “kleurencopieen versneden 24 stuks / collage” (objectnummer 21030292).

[2] ‘De naam “Kees” was een van de eerste namen die hij gebruikte om op eBay een account aan te maken. Een tijdje later bleek dat hij zijn handel hoofdzakelijk richtte op de Märklin producten en kwam er marklin achter de naam kees te staan. De bedrijfsnaam werd dus keesmarklin. Misschien valt het u op dat er op de letter a geen trema staat en het lettertype anders is. Door het weglaten van de 2 puntjes en het gebruik van een ander lettertype [kan] er ook geen “ruzie” ontstaan met de grote fabrikant Märklin.’ (“Keesmarklin”, geraadpleegd 1 april 2020)

[3] Ans van Berkum e.a., Een getekende wereld, p. 12.

[4] Dick Walda, Koning der stations (2e druk 2019), p. 223. Vgl. ‘Priester Mill Hill. Gewijd 11 juli 1948 Londen. […] Missionaris Kisumu Kenya.’ (Genealogie Online, geraadpleegd 2 april 2020)

[5] Informatie over het carnaval in Bergen op Zoom is te vinden in het Wikipedia- lemma “Krabbegat” (geraadpleegd 3 april 2020). Ans van Berkum zegt in de catalogus bij de tentoonstelling Woest abusievelijk, als het over de bezoeken aan Bergen op Zoom in carnavalstijd gaat: ‘Tante legt dan steeds de kleurige Carnavalskrant voor hem klaar.’ (p. 11) Het was dus niet “tante” (die al in 1964 was overleden) maar de echtgenote van zijn neef die een exemplaar van de krant voor hem bewaarde.

Grootouders

/ Jack van der Weide / 2 reacties

Knipsel

Maria van Genk-Hoogstraten (1882-1932) en haar moeder, Lambertina Verbeek (1846-1922)

Let op: onderstaande tekst is in 2019 geschreven. Informatie kan deels verouderd zijn.

Toen Willem van Genk in 1927 geboren werd, waren alle vier zijn grootouders overleden. [1] De ouders van zijn vader konden het huwelijk van hun zoon in 1913 al niet meer meemaken, de vader van zijn moeder evenmin. Zijn grootmoeder van moederskant stierf in 1922. De familie van Maria van Genk-Hoogstraten was voor een groot deel geconcentreerd in en om Naaldwijk. Alleen haar grootvader Petrus Ferdinandus Hoogstraten, geboren in 1803 in Bloemendaal en ‘heel- en vroedmeester’ van beroep, kwam niet uit de buurt. Hij trouwde in 1831 met Johanna Hekkers, geboren in 1801 in Naaldwijk. Johanna beviel op 16 januari 1833 van een zoon, Jacobus Engelbertus Adolphus, maar overleed (het beroep van haar man ten spijt) enkele weken later. Petrus Hoogstraten hertrouwde nog tweemaal en kreeg in totaal acht kinderen, alvorens in 1844 zelf te sterven.

18300116 Opregte Haarlemsche Courant

Advertentie in de Opregte Haalemsche Courant, 16 januari 1830

Oudste zoon Jacobus Engelbertus Adolphus groeide op bij zussen van zijn moeder; hij werd geen medicus, maar eerst winkelier en later schilder. Hij trouwde in 1868 met de dertien jaar jongere Lambertina Verbeek, dochter uit een tuiniersgezin. Ze kregen twaalf kinderen, van wie de jongste in 1889 werd geboren. Grootvader Hoogstraten overleed op 6 december 1897. Een half jaar later maakte de Nederlandsche Staatscourant bekend dat twee van zijn ongetrouwde kinderen, Petrus Adrianus (1869) en Johanna Maria (1875), ‘ter zake van krankzinnigheid’ onder curatele waren gesteld. Petrus Adrianus overleed in 1898, Johanna Maria is niet meer terug te vinden in de archieven. [2]

18980811 Nederlansche Staatscourant

Nederlandsche Staatcourant, 11 augustus 1898

De familie van Willem van Genks vader was vrijwel in haar geheel afkomstig uit Bergen op Zoom. Grootvader Wilhelmus Leonardus van Genk (1848) was meubelmaker van beroep, net als diens vader Cornelis Adrianus van Genk. Het gezin van deze Van Genk was uitzonderlijk kunstzinnig, zelfs in de mate dat er in 1977 een tentoonstelling aan de familie werd gewijd in museum De Markiezenhof in Bergen op Zoom onder de titel Van Genk. Een kunstclan uit de tweede helft van de 19e eeuw. Uit de inleiding:

In 1833 vestigde zich te Bergen op Zoom de uit Princenhage afkomstige meubelmaker Cornelis Adrianus van Genk, die hier nog hetzelfde jaar huwde met Adriana Hopmans. Van de dertien uit dit huwelijk geboren kinderen stierven er vier jong. Vier van de vijf zoons volgden een opleiding aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Antwerpen. Twee dochters trouwden met studiegenoten van hun broers. De twee andere dochters bleven ongehuwd en werkten in Bergen op Zoom als modiste. Kennelijk was het klimaat in het gezin van Genk bijzonder gunstig voor de ontwikkeling van de creativiteit van de kinderen. [3]

Twee van de kinderen uit het gezin, Cornelis Adrianus (Kees) en Petrus Johannes (Piet) zouden bekende architecten worden, van zowel kerkelijke als wereldse gebouwen. Beiden waren uitermate productief, waarbij Kees de kroon spande. Toen de VVV in Bergen op Zoom in 2007 een wandelroute langs zijn panden organiseerde, merkte een journalist op: ‘daar moet de liefhebber wel even de tijd voor nemen want het zijn er nogal wat’. [4] Zijn bekendste bouwwerk is het zogeheten “torentje van Van Genk”, het neorenaissancistische woonhuis van de architect uit 1884, op de hoek van de Stationsstraat en de Wassenaarstraat. Tegenwoordig is het een rijksmonument, net als nog tientallen andere door hem ontworpen woningen, kerken, scholen en wat al niet.

Architectuurroute

Omslag van de wandelroute uit 2007 langs panden van Kees van Genk in Bergen op Zoom. Afgebeeld is het woonhuis van de architect, “het torentje van Van Genk”.

Meubelmaker Wilhelmus Leonardus, naar wie Willem van Genk werd vernoemd, was de enige zoon uit het gezin van Cornelis Adrianus van Genk die geen opleiding had gevolgd aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen. Wel zijn van hem diverse gegevens bekend:

[V]an de meubelmaker Wilhelmus Leonardus [konden] geen produkten worden achterhaald. Hierbij moet worden opgemerkt dat de meubelmakerij in tegenstelling tot de schilder- en beeldhouwkunst en in mindere mate de architectuur, als een ambacht werd gezien. Willem van Genk zal zich dan waarschijnlijk ook wel geen kunstenaar hebben gevoeld. Een gevolg hiervan was, dat hij zijn werk niet signeerde, waardoor er (indien meubels van zijn hand bewaard zijn gebleven) niets met zekerheid aan hem kan worden toegeschreven. In enkele gevallen bleek ook Willem door zijn broers de architecten ingeschakeld te zijn in de “clan”, o.a. leverde hij voor de kerk in De Heen kerkstoelen en voor het Smits-kerkje te Bergen op Zoom vergulde hij o.m. de preekstoel. Men mag veronderstellen dat Willem van Genk de meubelmakerij van zijn in 1870 overleden vader heeft voortgezet. Ook in het openbare leven blijkt hij een rol te hebben gespeeld. Op 6 februari 1898 werd hij beëdigd als gemeenteraadslid van Bergen op Zoom. In zijn necrologie in een plaatselijke krant wordt hij geprezen om zijn werkzaamheid en vriendelijke omgang. [5]

Grootvader Van Genk overleed in 1901, zijn echtgenote in 1907.

wl_van_genk_veraart

itc_1901_05_18_004_w_l_van_genk

Boven: het huis van Wilhelmus Leonardus van Genk aan de Grote Markt, wijk A 24 in Bergen op Zoom. Boven de ramen op de tweede verdieping is het woord “meubelmagazijn” te lezen.
Onder: advertentie voor de meubelfabriek van grootvader Van Genk

NOTEN

[1] Gegevens ontleend aan genealogische websites, met name deze. In het Historisch Archief Westland zijn verschillende aktes te vinden die betrekking hebben op de familie van de moeder van Willem van Genk. (Beide geraadpleegd op 15 november 2019.)

[2] Twee andere broers van Maria Hoogstraten, Johannes Adrianus (Jan) en Adrianus Leonardus Jacobus (Arie), waren bekende, ietwat zonderlinge figuren in Naaldwijk. Ze stonden bekend onder de namen “Strik en Stropdas” en droegen armoedige kleding, hoewel ze diverse woonpanden plus een sigarenmagazijn bezaten. Ook hun zus Sjaantje (Adriana Johanna Maria) woonde bij hen. Jan overleed in 1952, Arie in 1957 – Willem van Genk kan deze excentrieke ooms dus nog hebben gekend. Zie: “Strik en Stropdas: veel verhalen doen over hen de ronde” (geraadpleegd op 15 november 2019). Informatie over de families Hoogstraten en Hekkers is verder te vinden in: G. Beijer en G.J.M. Vreede, Gemeente Naaldwijk 120 jaar in beeld, Naaldwijk 1994.

[3] W. Blok en L.J. Weys, “Inleiding”, in: Van Genk. Een kunstclan uit de tweede helft van de 19e eeuw, Bergen op Zoom 1977, pp. 3-5 (aldaar 3). Princenhage was tot 1942 een zelfstandige gemeente bij Breda.

[4] Leon Krijnen, “Overal loop je tegen Van Genk aan”, in: BN De Stem, 10 september 2007.

[5] Blok en Weys, “Inleiding”, p. 5.

Willem Franciscus Antonius Maria

/ Jack van der Weide / 1 reactie

70748886_1339737126191353_7719471383981326336_o

Willem van Genk en zijn zusters, ca. 1929

Let op: onderstaande tekst is in 2019 geschreven. Informatie kan deels verouderd zijn.

Het is geweldig dat Willem van Genk met Woest een grote overzichtstentoonstelling heeft gekregen in het Outsider Art Museum. Eindelijk erkenning, eindelijk waardering, eindelijk een kans om een flink aantal van zijn werken in het echt te zien. Het soort aandacht dat de tentoonstelling genereert, vind ik echter minder geslaagd. Hoe vaker de psychische stoornissen en biografische gegevens van Van Genk worden benadrukt ten koste van zijn werk, hoe kleiner de kans dat dat werk buiten de beperkende arena van de outsider art kan treden. Van Genk dreigt steeds meer die rare man te worden die ook nog leuke schilderijtjes maakte – of zoals iemand mij tijdens de opening van Woest verbeterde, die tóch nog leuke schilderijtjes maakte. En tekeningen, en collages, en trolleybussen.

Het lijkt mede daarom contraproductief om biografische teksten over Van Genk te publiceren. Dat is het volgens mij niet. In beschouwing na beschouwing komen dezelfde verhalen over het leven van Van Genk terug, meestal zonder of met gebrekkige bronvermelding. Ik denk dat het goed is om een meer gedegen biografische basis te leggen en om tegelijkertijd aan te geven welke zaken verder onderzoek verdienen, omdat we nog over te weinig gegevens beschikken. Zoals ik al eerder heb geschreven: in het geval van Willem van Genk bestaat er geen twijfel over het belang van zijn ervaringen, obsessies en mentale problemen voor zijn werk. Door echter alleen op zijn leven te focussen doet men dat werk ernstig te kort. [1] Wie het werk desalniettemin wil verklaren vanuit Van Genks psychobiografie, zou dat in ieder geval op basis van controleerbare feiten dienen te doen.

In de catalogus bij de tentoonstelling Van Genk’s fantastische werkelijkheid in 1964 houdt auteur Joop Beljon zich voor wat de biografische gegevens betreft op de vlakte – waarschijnlijk ook omdat hij over weinig materiaal beschikt. Hij vertelt iets over de werk- en woonomstandigheden van Van Genk, over diens opleiding, noemt een verkeerd geboortejaar (1936) en merkt op: ‘Hij heeft geen familie.’ Dat laatste is een merkwaardige zin, die desalniettemin niet metaforisch bedoeld lijkt te zijn. Van Genks ouders zijn in 1964 inderdaad al overleden, maar zijn zusters leven dan allen nog.

Willem Franciscus Antonius Maria van Genk werd geboren op 2 april 1927, als tiende kind van Josephus Johannes Maria van Genk en Maria Martina Hoogstraten. Jozef van Genk en Maria Hoogstraten waren getrouwd op 15 april 1913 in Naaldwijk, geboorte- en woonplaats van de bruid. De huwelijksakte:

Heden den vijftienden april negentienhonderd dertien zijn voor mij, ambtenaar van den burgerlijken stand te NAALDWIJK, verschenen, ten einde een huwelijk aan te gaan:

Josephus Johannes Maria van Genk, oud vijfentwintig jaren, van beroep fruithandelaar, geboren te Bergen op Zoom en wonende te Oudenbosch, meerderjarige zoon van Wilhelmus Leonardus van Genk, en Cornelia Eleonora Vervaart, beide overleden

en Maria Martina Hoogstraten, oud dertig jaren, van beroep modiste, geboren en wonende alhier, meerderjarige dochter van Jacobus Engelbertus Adolphus Hoogstraten, overleden, en Lambertina Verbeek, zonder beroep, wonende alhier

Als getuigen waren bij het huwelijk aanwezig twee broers van de bruid (beiden ‘verver’ van beroep), en een broer (fruithandelaar) en een zwager (boomkweker) van de bruidegom.

x

Huwelijksakte van de ouders van Willem van Genk

Op 9 februari 1914 werd hun eerste kind geboren, dochter Lamberdina Cornelia Maria Susanna (Tiny). [2] Na haar volgden nog acht meisjes: Leny (1915), Nora (1916), Addy (1917), Jacqueline (1918), Riet (1919), Agnes (1920), Isabella (1922) en Willy (1923). Gezien die laatste naam leken Jozef en Maria van Genk de moed te hebben opgegeven om ooit nog een zoon te krijgen: de eerste naam van de vader van de vader werd vergeven aan een meisje. Maar op 2 april 1927, Maria van Genk was al vierenveertig jaar oud, kwam alsnog Wim/Willem ter wereld. [3]

Geboorte WvG

Vermelding van de geboorte van Willem van Genk op 11 april 1927 in de Haagsche Courant (links) en Het Vaderland (rechts).

NOTEN

[1] Jack van der Weide, “Het wereldwijde web van Willem van Genk”, in: Ons erfdeel 57 (2014), nr. 4, pp. 112-115 (aldaar p. 113).

[2] Willem van Genk noemde zijn oudste zus ‘Tine’, de meeste anderen noemden haar ‘Tiny’. Ook de zes kleinkinderen van Jozef en Maria van Genk spraken en spreken over ‘tante Tiny’. Een verklaring is mogelijk dat Willem van Genk een deel van zijn jeugd doorbracht in het gezin van een tante die eveneens een dochter Tiny had, wat voor hem een reden kan zijn geweest om het onderscheid in namen te maken. Door familieleden werd hij zelf overigens altijd ‘Wim’ genoemd.

[3] Familiegegevens ontleend aan diverse genealogische sites op internet, met name deze (geraadpleegd op 15 november 2019).