Dit is het zeventiende deel van een aanzet tot een catalogue raisonné van het oeuvre van Willem van Genk.
WVG-1047 (detail)
Opnieuw een aantal tekeningen dat te zien was tijdens de tentoonstelling Woest in het Outsider Art Museum in Amsterdam, van 19 september 2019 tot 3 januari 2021.
WVG-1041
Spoorweg | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 35 x 23 cm
Pentekening die vooral is ingekleurd met waterverf, waarbij het kleurenpalet overeenkomsten vertoont met dat van WVG-1042. Afgebeeld is een trein in een landschap met bomen en met links en rechts enkele gebouwen die een stad suggereren.
Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 12 september 2020 (collage). Links WVG-1041, rechts WVG-1042
WVG-1042
Rivierlandschap | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 23 x 35 cm
Pentekening die vooral is ingekleurd met waterverf, waarbij het kleurenpalet overeenkomsten vertoont met dat van WVG-1041. Afgebeeld is en rivier met veel zeilbootjes in een groen, heuvelachtig landschap. De stad in de verte zou Arnhem kunnen zijn.
WVG-1043
Musus Sacrum | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 23 x 35 cm
Net als in het geval van WVG-1024 en WVG-1044 is hier sprake van twee tekeningen die op een groter stuk papier zijn bevestigd. De tekening rechts/boven is een deel van een plattegrond van Arnhem, met een rode pijl die wijst naar de locatie van concertgebouw Musis Sacrum aan het Velperplein. In grote witte letters staat op de pijl het woord MUSUS. Onder de tekening staan enkele teksten, waaronder Het velperplein, de muziekwereld! De tekening links/onder toont een afbeelding van Musis Sacum, vanuit dezelfde hoek als op WVG-1027. Ook onder deze tekening staan enkele teksten, waaronder het Velperplein nu zonder tram1 en, op een strookje wit papier, MUSUS SACRUM.
Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 12 september 2020 (collage). Boven WVG-1043, onder WVG-1044
WVG-1044
Ebatlijnen | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 23 x 35 cm
Net als in het geval van WVG-1024 en WVG-1043 is hier sprake van twee tekeningen die op een groter stuk papier zijn bevestigd. De tekening links toont Velperplein, gezien vanuit dezelfde hoek als op WVG 1011, met links de Sint Martinuskerk, rechts concertgebouw Musis Sacum en in de verte de Steenstraat. Aan de onderkant van de tekening is een witte strook geplakt met de tekst ARNHEM – VELPERPLEIN | met gebouw mucus coerum. Onder de tekening staat 1933 | (EBATLIJNEN) | (tramlijnen vanaf Velperplein) | (sneldienst), waarna een overzicht volgt van vijf tramlijnen. EBAT staat waarschijnlijk voor Elektronische BATterij.
De tekening rechts toont opnieuw de inmiddels verdwenen Trompetsteeg in Arnhem, met uitzicht op de toren van de Eusebiuskerk; cf. WVG-1012 en WVG-1014. Onder de tekening staat abusievelijk Arnhem Torenstraat. In het vooroorlogse Arnhem bestond een straat met die naam, maar afgebeeld is duidelijk de Trompetsteeg. Mogelijk speelde de Torenstraat in Van Genks woonplaats Den Haag een rol bij de verwisseling.
WVG-1045
Adolf Hitler | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | ca. 28 x 45 cm
Dubbel blad, mogelijk uit een schrift of cahier. Rechts een paginagrote parodie op een rouwadvertentie voor Adolf Hitler, compleet met zwart rand: De crematie had plaats in zijn Hoofdbunker aan de Wilhelmstrasse te Berlijn, enzovoort. Links enkele kleine tekeningen rond Hitler en de Tweede Wereldoorlog, onder andere een spinnenweb met de Führer als spin in het midden, en een marcherende Hitler met eronder de tekst HITLER DANST DE LAMBETHWALK. Dat laatste was de alternatieve titel voor een korte Britse propagandafilm uit 1942, Schichlegruber Doing the Lambeth Walk.
Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 (collage). Boven WVG-1045, onder WVG-1046
WVG-1046
In Antwerpen was ’t ’n hel | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | ca. 28 x 45 cm
Dubbel blad, mogelijk uit een schrift of cahier. Teksten met tekeningen in pen en waterverf, in de kleuren zwart, blauw en rood. De tekeningen op het linkerblad tonen een V1 die wordt afgevuurd vanuit Den Haag en neerkomt op Antwerpen, als illustratie bij een tekst hierover. Het rechterblad bevat twee kolommen met aanwijzingen voor zelfbescherming tijdens bombardementen, met diagonaal in rood potlood de over de linker kolom Dit is geweest.
WVG-1047
Waar facisme regeert sterft de vrijheid | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | ca. 28 x 45 cm
Dubbel blad, mogelijk uit een schrift of cahier. Rechts een tekening van de Laurenskerk in Rotterdam (de triestige ruïni), kort na de Tweede Wereldoorlog, met een begeleidende tekst. De tekening is gesigneerd, zij het (nog) niet op de wijze zoals Van Genk dat later zou gaan doen. Links enkele kleine tekeningen rond Hitler en de Tweede Wereldoorlog (cf. WVG-1045, linker blad), onder andere een afbeelding van de Führer als engel (“Hoe Hitler zich zelf ziet”). Bij die laatste tekening is in potlood geschreven cartoon “De Waarheid”, inclusief een monogram dat al wél lijkt op latere ondertekeningen.
Het is mogelijk dat de twee bladen op verschillende momenten zijn volgetekend en -geschreven, wat de afwijkende ondertekeningen zou verklaren. Op het blad rechts is in de tekst sprake van ir. Witteveen, stadsarchitect van Rotterdam en maker van een wederopbouwplan in 1940. Witteveen ging echter in 1944 met ziekteverlof en er kwam een ander wederopbouwplan.1
Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 (collage). Links WVG-1047, rechts WVG-1048
WVG-1048
Reizen op reisvergunning | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | ca. 28 x 22,5 cm
Blad met veel tekst plus aan de bovenkant een tekening van een goederentrein met stoomlocomotief die een station verlaat. De tekst gaat over de situatie rond de herstart van het Nederlandse treinverkeer na de Tweede Wereldoorlog.
WVG-1049
Bloedbad te Amsterdam | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | ca. 28 x 22,5 cm
Blad met twee grote tekeningen, met daartussen en daaronder teksten. De bovenste tekening is een illustratie bij de tekst eronder, over de schietpartij op de Dam in Amsterdam op 7 mei 1945, twee dagen na de capitulatie. De schoten (met name vanaf een gebouw op de hoek met de Kalverstraat) en het bloed zijn in rood weergegeven. De onderste tekening en tekst staan hiermee in contrast, de tekening toont een feestende massa op de Dam, gezien vanaf ’t bordes Kon. Paleis.
De tekening was te zien op de oude website van Stichting Willem van Genk (gehost door Nuoska), die tot half november 2022 te benaderen was.
Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 (collage). Links WVG-1049, rechts WVG-1050
WVG-1050
Rhijnspoorplein, Amsterdam | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 36 x 31 cm
Afgebeeld is onder meer het Weesperpoortstation, dat hier tot 1939 lag. ‘Dit was het vertrekpunt voor de, door de Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij (kortweg genoemd: Rhijnspoor) aangelegde en geëxploiteerde, spoorverbinding naar Utrecht en Arnhem. Van 1881 tot 1939 vertrok hier tevens de Gooische Stoomtram naar Diemen, Muiden, Naarden, Laren en Hilversum. […] Onderdeel van het plein is een brug, de Weesperpoort, over de Singelgracht.’ (Wikipedia)2
De tekening werd in 2021 aangeboden (en verkocht) door galerie J-P Ritsch-Fisch. Ans van Berkum mailde mij een foto van de tekening op 19 augustus 2018.
Dit is het zestiende deel van een aanzet tot een catalogue raisonné van het oeuvre van Willem van Genk.
Willemsplein, Arnhem (achterzijde WVG-1031)
Opnieuw een aantal tekeningen dat te zien was tijdens de tentoonstelling Woest in het Outsider Art Museum in Amsterdam, van 19 september 2019 tot 3 januari 2021.
WVG-1031
Willemsplein, Arnhem | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | 35 x 23 cm
Gezicht op het spoorwegviaduct over de Zijpendaalseweg , de Zijpse poort, die zich bevindt op het baanvak tussen de stations Arnhem Centraal en Arnhem Velperpoort. Als zo vaak op vroege tekeningen van straattaferelen, met name waar het afbeeldingen van Arnhem betreft, regent het. Hetzelfde spoorwegviaduct dient als punt van waaruit wordt gekeken op de grotere tekening Arnhem (WVG-0019; zie hier).
De tekening werd in 2023 aangeboden door galerie J-P Ritsch-Fisch en bleek toen aan de achterkant eveneens een afbeelding te hebben: een schetsmatige tekening in verf, inkt en potlood met een bomenrij en een tram, met daaroverheen een plattegrond van Arnhem. Linksboven de tekst Arnhem; Willemsplein (vòòr de modernisering).
Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 (collage). Links WVG-1031, rechts WVG-1032
WVG-1032
VVV | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 33 x 23 cm
Collage van enkele stadsplattegronden, twee vignetten die deels over elkaar heen vallen (groen en wit) en een hoofd van een man. De stadsplattegronden zijn van Amsterdam, Antwerpen, Arnhem, Utrecht, Den Haag en Rotterdam. Op het bovenste, witte vignet staat in zwarte letters “Word lid van de Vereeniging van vreemdelingen verkeer in uw eigen woonplaats!” met daaroverheen in rood potlood V.V.V. De tekst op het groene vignet is nog maar gedeeltelijk leesbaar en bevat een vergelijkbare tekst, zij het dat het eerst woord gespeld wordt als Woord. Rechtsonder staat bij wijze van signatuur een stempel met W.F.A.M. van Genk | Magnoliastraat 10 | ‘S GRAVENHAGE.
WVG-1033
Halte 1 stadsdienst | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 19 x 30 cm
Straattafereel met trolleybussen in Velp. Op de ANWB-wegwijzer links staat ARNHEM | NIJMEGEN | VIA ELST (links) en DIEREN | DOESBURG | VIA DE STEEG (rechts). Mogelijk gaat het hier om het kruispunt tussen de Arnhemsestraatweg en de Daalhuizerweg.
De tekening was te zien op de oude website van Stichting Willem van Genk (gehost door Nuoska), die tot half november 2022 te benaderen was.
Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 (collage). Boven WVG-1033, onder WVG-1034
WVG-1034
Volk en Vaderland | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 12,5 x 35 cm
Straattafereel met een tram, tanks en een autobus; vermoedelijk gaat het om Arnhem. Op het trottoir naast de tram lopen soldaten, op de huizengevel recht is onder meer te lezen N.S.D.A.P. en NATIONAAL SOCIALISTIS […], op een spandoek boven de straat staat “VOLK EN VADERLAND” UW KRANT!Volk en Vaderland was het weekblad van de NSB, dat verscheen in het formaat van een krant.
WVG-1035
Druivenkas | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 35 x 23 cm
Afbeelding van een man op klompen in een broeikas met druivenranken. Druivenkassen waren veel te vinden in het Westland (cf. WVG-1036).
Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 (collage). Links WVG-1035, rechts WVG-1036
WVG-1036
Naaldwijk | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 24 x 16,5 cm
De bovenste helft van dit werk bestaat uit twee delen: rechts een egaal blauw-paars vlak, links een gelinieerd wit vlak met een potloodcirkel en de tekst “Naaldwijk” | “het centrum v/h westland”. De onderste helft bevat de eigenlijke tekening, een straattafereel in Naaldwijk op de hoek van de Prins Hendrikstraat en de He(e)renstraat. Linksonder staat de tekst Naaldwijk (Z.H.) kruispunt Heerenstraat. Op de zijmuur van de huizenrij links hangt een reclameaffiche voor rookwaren met daaronder de tekst SIGARENZAAK | OM de HOEK No 1.
De moeder van Willem van Genk, Maria Hoogstraten, kwam uit Naaldwijk. Op Herenstraat nummer 1 (nu afgebroken) woonden haar broers Jan en Arie, die er een sigarenwinkel dreven. Enkele van de zusjes Van Genk gingen daar in de tweede helft van de jaren dertig werken en ook Willem verbleef soms in Naaldwijk.
WVG-1037
Situatieplan Antwerpsche tram & Buurtspoorwegen | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 27,5 x 21 cm
Plattegrond van Antwerpen, volgens het opschrift aan de bovenkant: situatieplan der Economisch bedrijf der Antwerpsche tram & Buurtspoorwegen N.V. Antwerpen was de stad waar Van Genks zuster Nora na de Tweede Wereldoorlog een aantal jaren woonde.
Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 (collage). Links WVG-1037, rechts WVG-1038
WVG-1038
Verkeer der N.B.M en G.T.W. | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 19 x 27,5 cm
Plattegrond van het midden en oosten van Nederland, met Utrecht, Amersfoort, Apeldoorn, Arnhem en Nijmegen (Nimwegen) als grotere stadskernen. Waar Van Genk het in zijn vroege tekeningen vaker over de GTW (Geldersche Tramwegen) heeft, is het noemen van de NBM (Nederlandsche Buurtspoorweg-Maatschappij) vrij uitzonderlijk.
De tekening was te zien op de oude website van Stichting Willem van Genk (gehost door Nuoska), die tot half november 2022 te benaderen was. Ook stond de tekening groot afgebeeld op de eerste pagina van een document uit 2013 met een plan voor een centrum voor outsiderkunst in Almere. Het document was afkomstig van Stichting Willem van Genk en was opgesteld door Ans van Berkum.1
WVG-1039
Dam, Amsterdam | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 16,5 x 13,5 cm
Straattafereel bij avond, waarbij links en rechts delen van de tekening zijn afgeknipt en gebruikt in de collage Amsterdam (WVG-0047; midden links en rechts). De tram in het midden van de afbeelding heeft als bestemming AMSTELSTATION.
Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 (collage). Links WVG-1039, rechts WVG-1040
WVG-1040
Leidseplein, Amsterdam | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 23 x 35,5 cm
Straattafereel bij avond, met links een uitgeknipte tondo die is gebruikt in de collage Amsterdam (WVG-0047; midden rechterzijkant). Uit die tondo valt op te maken dat het gebouw links op deze tekening het Hirschgebouw aan het Amsterdamse Leidseplein is. Rechts het warenhuis Metz & Co, dat zich tussen 1908 en 2012 op de hoek van de Keizersgracht en de Leidsestraat bevond. De reclame boven de straat is voor de film The Song of Bernadette (1943) in Tuschinsky.
NOOT
Stichting Willem van Genk (Ans van Berkum), “Centrum voor [outsider] kunst Willem van Genk in Almere” (eigen archief). ↩︎
Dit is het vijftiende deel van een aanzet tot een catalogue raisonné van het oeuvre van Willem van Genk.
Velperplein, Arnhem (WVG-1027)
Opnieuw een aantal tekeningen dat te zien was tijdens de tentoonstelling Woest in het Outsider Art Museum in Amsterdam, van 19 september 2019 tot 3 januari 2021.
WVG-1021
Mijnbouw | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | 24,5 x 18 cm
Ingekleurde pentekening van een industriële omgeving, met erboven in grote groene letters Mijnbouw, daaronder in zwart rechtstreekse verbindingen per N.V. staatsspoorwegen vanaf centraal station – amsterdam en in rood de toevoeging (electrisch).
De tekening werd in 2021 aangeboden (en verkocht) door galerie J-P Ritsch-Fisch (‘Amsterdam central station’).
Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019. Boven links WVG-1001, boven rechts WVG-1021, onder links WVG-1006, onder rechts WVG-1022
WVG-1022
Kathedraal | ca. 1950 | inkt op papier | ca. 25 x 40 cm
Noordzijde van een kathedraal, mogelijk de de Sint-Janskathedraal in ‘s-Hertogenbosch.
WVG-1023
Interieur kathedraal | ca. 1950 | inkt op papier | ca. 36 x 25,5 cm
Binnenaanzicht van een kathedraal, mogelijk dezelfde als afgebeeld op WVG-1022.
WVG-1024
Stadsgezichten van Arnhem in 1933 | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 15,5 x 37 cm
In feite is hier sprake van twee tekeningen die op een groter stuk papier zijn bevestigd, met aan de onderkant van het geheel de tekst stadsgezichten van Arnhem in 1933 | (voor de verwoesting der binnenstad). De linker tekening (ca. 13 x 20 cm) is een afbeelding van de Grote Markt in Arnhem (cf. WVG-1018), met eronder de tekst GROTE MARKT ARNHEM met grote Eusebiuskerk […]. De rechter afbeelding (ca. 7 x 17 cm) is een binnenaanzicht van een station met daaronder de tekst ARNHEM CENTRAAL STATION RIJNSPOOR.
Ans van Berkum mailde mij een foto van de tekening op 19 augustus 2018.
Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019. Boven WVG-1024, onder links WVG-1023, onder rechts WVG-1025.
WVG-1025
Het project Rhijnstraat/Roermondsplein | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 26 x 44 cm
Een plattegrond van Arnhem, met in de linker bovenhoek de tekst Arnhem; Het project Rhijnstraat/Roermondsplein (lijn II). Het Roermondsplein in Arnhem is een verkeersplein ten westen van het stadscentrum bij de Nelson Mandelabrug (voorheen de Roermondspleinbrug). Aan de noordzijde grenst het plein aan het Nieuwe Plein, waar de Rijnstraat begint. Ooit lag op de plek van het Roermondsplein de Oude Haven, die na Tweede Wereldoorlog werd gedempt. Tot 1935 lag nabij de Oude Haven een schipbrug (cf. WVG-1030).
WVG-1026
Uitzicht door venster | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 24,5 x 33 cm
Afgebeeld is een uitzicht door een raam op een bijna lege straat, met links en rechts rood-wit gestreepte luifels. Recht rijdt een bus uit beeld met het opschrift VELUWSCHE AUT […]. Op straat staat een pijl naar rechts met een tekst ZU […] HE […] BEEKT […]. Het lijkt al met al om een horecagelegenheid te gaan, in of in de buurt van Zutphen. Het procedé van de afbeelding door een raam gebruikte Van Genk vaker, onder andere in WVG-0046.
WVG-1027
Velperplein, Arnhem | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | 23 x 35 cm
Het Arnhemse Velperplein, gezien vanuit het noordoosten op straatniveau. Links concertgebouw Musis Sacrum, rechts warenhuis V&D. Vergelijk WVG-1011: daar ligt het perspectief hoger en bevindt de kijker zich ongeveer op de plaats van het warenhuis.
De tekening werd in 2023 aangeboden door galerie J-P Ritsch-Fisch.
WVG-1028
Dam, Amsterdam | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 21,5 x 23 cm
Centraal op deze tekening het Paleis op de Dam, een gebouw dat ook te zien is op onder andere WVG-0047 en WVG-0111. Op de voorgrond het Damplantsoen, dat midden jaren vijftig verdween.
Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019. Boven WVG-1026; midden v.l.n.r. WVG-1027, WVG-1028, WVG-1029; onder WVG-1030
WVG-1029
Westermarkt, Amsterdam | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 16,5 x 13,5 cm
Rechts de Westertoren; cf. WVG-1016. Op de trottoirs aan weerszijden van de trambaan marcheren soldaten.
WVG-1030
Rijn bij Arnhem | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 22,5 x 36,5 cm
De brug op voorgrond is de schipbrug die tot 1935 op die plek lag. Waar de brug aan de stadszijde uitkomt, ligt rechts de voormalige Oude Haven. De toren rechts is van de Eusebiuskerk, de toren links van de Kleine Eusebiuskerk die in de buurt van het centraal station lag.
Dit is het veertiende deel van een aanzet tot een catalogue raisonné van het oeuvre van Willem van Genk.
Trompetsteeg, Arnhem (WVG-1014)
Waar ik me de vorige keer concentreerde op de tentoonstelling Essenties 1 bij museum Het Dolhuys in Haarlem (zomer 2015), wil ik nu kijken naar Woest in het Outsider Art Museum in Amsterdam, van 19 september 2019 tot 3 januari 2021. Hier waren tientallen vroege tekeningen van Willem van Genk te zien, die ik op deze plaats en in de volgende posts zal proberen te inventariseren.
WVG-1011
Velperplein, Arnhem | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 23 x 36 cm
Eén van de vele tekeningen van Arnhem die Willem van Genk in deze periode maakte. Het Velperplein is daarbij vaak het onderwerp, ook omdat hij er vanuit warenhuis V&D een goed uitzicht op had. Links de Sint Martinuskerk, rechts concertgebouw Musis Sacum, in de verte de Steenstraat. Aan de trams is te zien dat het om een situatie vóór of tijdens de Tweede Wereldoorlog gaat.
WVG-1012
Trompetsteeg, Arnhem | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 33 x 14 cm
Een tekening die vergelijkbaar is met WVG-1014: een blik op de toren van de Arnhemse Eusebiuskerk vanuit de vooroorlogse Trompetsteeg. Zoals ik eerder schreef was dit een perspectief dat vele kunstenaars inspireerde en dat ook bij Van Genk meerdere malen terugkeert, zoals op Geldersche tramwegen (WVG-0114). Een grote tekening van de Trompetsteeg door Van Genk is aanwezig bij Museum Dr. Guislain.
Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019. V.l.n.r. WVG-1011, WVG-1012, WVG-1013.
WVG-1013
Stadhuis, Rotterdam | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | 34 x 22,5 cm | particuliere collectie
De tekening werd in 2021 aangeboden en verkocht door galerie J-P Ritsch-Fisch (‘Sans titre, circa 1945′) en was in het najaar van 2022 te zien tijdens de tentoonstelling Willem van Genk was here bij Galerie Weisbard in Rotterdam.
WVG-1014
Trompetsteeg, Arnhem | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | 33 x 20,5 cm
Zie ook WVG-1012. De tekening werd in 2023 aangeboden door galerie J-P Ritsch-Fisch (‘Sans titre, circa 1950’).
WVG-1015
Bussen, Arnhem | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | ca. 23,5 x 30,5 cm
Opnieuw een afbeelding van Arnhem, niet met trams of trolleybussen maar met autobussen. In de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog werden in Arnhem nood- en schoolbussen ingezet voor het openbaar vervoer. Mogelijk is deze situatie hier weergegeven, ergens op het traject van lijn 1 tussen Oosterbeek en het centraal station.1
Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019. V.l.n.r. WVG-1014, WVG-1015, WVG-1016.
WVG-1016
Vaarwel tram, Amsterdam | ca. 1957 | gemengde techniek op papier | ca. 21,5 x 18,5 cm
De laatste rit(ten) van de Blauwe Tram is een belangrijk beeldmotief binnen het oeuvre van Willem van Genk; zie hier. Zoals ik eerder schreef wordt daarbij de fascinatie voor vervoersmiddelen gecombineerd met het thema van afscheid en verval. Op deze tekening gaat het om de afscheidsrit op het traject Amsterdam – Zandvoort, op 31 augustus 1957. Te zien is een niet geheel kloppende weergave van de Westerkerk, met op de toren de drie Andreaskruisen die het wapen van Amsterdam vormen.
WVG-1017
Bomenlaan | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 20,5 x 32,5 cm
De tekening vertoont overeenkomsten met WVG-1019 (hieronder), WVG-1004 en WVG-0110 (Bomenlaan). Mogelijk is dezelfde weg afgebeeld als op WVG-1004, met links een tramspoor.
WVG-1018
Grote Markt, Arnhem | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | 24 x 35 cm
Op de achtergrond de Sint-Eusebiuskerk. De kiosk-achtige constructie die uittorent boven de marktkramen, lijkt niet historisch.
De tekening werd in 2023 aangeboden door galerie J-P Ritsch-Fisch.
Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019. Links WVG-1017, midden boven WVG-1018, midden onder WVG-1019, rechts WVG-1020.
WVG-1019
Bomenlaan | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 23 x 34 cm
Opnieuw een tekening van een bomenlaan (cf. WVG-1017), met twee bussen of trams die elkaar passeren. Meer nog dan bij WVG-1017 heeft Van Genk voor de kruinen van de bomen voornamelijk waterverf gebruikt. Het liggende formaat van de tekening is bij dit onderwerp een uitzondering.
WVG-1020
Dorpsstraat, Harreveld | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 12 x 28 cm
Rechts de dorpskern van Harreveld, links het gebouw van het internaat waar Willem van Genk in 1939 enkele maanden verbleef. Het getekende deel van dit werk is uitgeknipt en op een ander stuk papier bevestigd, dat bewerkt is met blauw potlood.
Ans van Berkum mailde mij een foto van de tekening op 5 oktober 2018. De tekst op de achterkant: ‘Gemeente Lichtenvoorde; dorpstraat te Harreveld (Gld) | (Roomsche nederzetting) †’.
NOTEN
Zie voor meer details de pagina Autobussen Arnhem op de site van de Nederlandse Trolleybus Vereniging (geraadpleegd 15 november 2023). ↩︎
Dit is het dertiende deel van een aanzet tot een catalogue raisonné van het oeuvre van Willem van Genk.
Grolsch Pilsner (WVG-1007)
Om hoeveel tekeningen gaat het in de kwestie die ik hier en hier heb beschreven? Een precies aantal is niet te geven, omdat er tekeningen zijn die ik niet heb gezien en/of waar ik geen foto’s van heb. Een goed voorbeeld is de tekening van de toren van de Laurenskerk in Rotterdam: tot februari 2022 wist ik niet van het bestaan ervan. Ans van Berkum zei tegen journalist Arjen Ribbens van NRC dat ze de tekeningen en andere zaken ‘tot viermaal toe geëxposeerd’ had.1 Mij zijn drie tentoonstellingen bekend waar een deel van de tekeningen te zien was. Allereerst Willem van Genk bouwt zijn universum bij Casla in Almere, van 19 november 2010 tot 26 februari 2011. Vervolgens Essenties 1 bij museum Het Dolhuys in Haarlem, van 9 juni tot 13 september 2015. En ten slotte Woest bij Outsider Art Museum in Amsterdam, van 19 september 2019 tot 3 januari 2021.2
Bij de tentoonstellingen Essenties I en Woest heb ik foto’s gemaakt, die als basis dienen voor dit deel van de catalogue raisonné. Daarnaast is er een aantal tekeningen waarvan ik het bestaan op een andere manier ken; waar mogelijk vermeld ik steeds mijn bron. Ik heb gekozen voor een aparte reeks binnen mijn nummering, steeds beginnend met WVG-1, waarna een volgnummer van drie cijfers volgt. Voor de titels ben ik in principe afgegaan op de voorstelling, waarbij een locatie (indien herkenbaar) de voorkeur had. Meer informatie over die locatie is vaak op de achterkant van de tekeningen te vinden, maar die is maar zelden bekend.
Uiteraard is steeds de vraag: wat geldt als een tekening, naast bijvoorbeeld een geïllustreerde tekst, een plattegrond of een knipsel? Een antwoord is niet eenvoudig te geven, ik heb keuzes gemaakt die in een aantal gevallen ook anders hadden kunnen uitvallen. Zo is al bij enkele van de werken hieronder (WVG-1007 en WVG-1008) te beargumenteren dat het niet om tekeningen in strikte zin gaat. Desalniettemin heb ik ze toch in dit deel van het overzicht opgenomen – niet voor niets is dit een aanzet tot een catalogue raisonné, een opstapje naar een definitieve(re) versie.
WVG-1001
Stationsplein, Arnhem | ca. 1950 | inkt op papier | ca. 25 x 40 cm
Uit de naam HAARHUIS op het pand links is af te leiden dat het Stationsplein in Arnhem is afgebeeld: het hotel met die naam lag en ligt tegenover het station. Het gaat om een situatie vóór of tijdens de Tweede Wereldoorlog, wat onder meer te zien is aan de afgebeelde trams (met o.a. een reclame voor TURMAC). De kerk op de achtergrond is de Kleine Eusebiuskerk aan het Nieuwe Plein te zien, die in 1990 werd afgebroken.
De tekening was te zien tijdens Essenties I en Woest.
Museum Het Dolhuys (Haarlem), Essenties I , 3 juli 2015. Links WVG-1001, rechts WVG-1002
WVG-1002
Muntplein, Amsterdam | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 26,5 x 19,5 cm
Vanwege de donkere lucht lijkt het te gaan om een tafereel bij avond of nacht. De toren links is de Munttoren. De tekening bevat prominente reclames in geel en groen, onder andere voor CARL DENIG: een winkel voor kampeerbenodigdheden en buitensport aan de Weteringschans.
De tekening was te zien tijdens Essenties I.
WVG-1003
Antwerpen gebombardeerd | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | ca. 26,5 x 39,5 cm
Blauwe pentekening met rode accenten. Dat het hier om Antwerpen gaat is onder andere te zien aan de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in het midden en de Boerentoren rechtsonder. Het gebouw rechts daarnaast, met op het dak het woord Inovatione, is een weergave van het warenhuis Inno/A l’innnovation aan de Meir.
De tekening was te zien tijdens Essenties I.
Museum Het Dolhuys (Haarlem), Essenties I , 3 juli 2015. Links WVG-1003, rechts WVG-1004
WVG-1004
De Geldersche Achterhoek | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 28 x 21,5 cm
Met vooral waterverf ingekleurde pentekening, die overeenkomsten vertoont met WVG-0110 (Bomenlaan). Links op de weg een tramspoor, met in de verte een tram. Volgens een tekst op de achterkant van de tekening gaat het hier om een weg bij Zelhem in de Achterhoek.3 Linksboven is een stuk bruin verkleurd papier over de afbeelding geplakt met de tekst De Geldersche Achterhoek.
De tekening was te zien tijdens Essenties I. Ans van Berkum mailde mij een foto van de tekening op 2 oktober 2018.
WVG-1005
Keulen 1945 | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | ca. 28 x 22,5 cm
De tekening was te zien tijdens Essenties I en Woest.
Museum Het Dolhuys (Haarlem), Essenties I , 3 juli 2015. Links WVG-1005, rechts WVG-1006
WVG-1006
Bruggen over de Koningshaven, Rotterdam | ca. 1950 | inkt op papier | 23,5 x 35 cm
Zwart-witte pentekening van de Rotterdamse Koningshaven, gezien vanaf de Prins Hendrikkade op het Noordereiland. De lage brug is de Koninginnebrug (voor wegverkeer), de hoge brug is ‘De Hef’, een sinds september 1993 buiten gebruik gestelde spoorweghefbrug.
De tekening was te zien tijdens Essenties I en Woest en werd in 2021 aangeboden (en verkocht) door galerie J-P Ritsch-Fisch.
WVG1007
Grolsch Pilsner | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | ca. 24 x 32 cm
Het gaat hier om een gedetailleerde weergave van het openbaar vervoer-net van Gelderland, waaroverheen een langwerpig stuk wit papier is geplakt met de tekst “Heel Gelderland drinkt; Grolsch Pilsener”.
De tekening was te zien tijdens Essenties I en Woest. Ans van Berkum mailde mij een foto van de tekening op 2 oktober 2018.
Museum Het Dolhuys (Haarlem), Essenties I , 3 juli 2015. Links WVG-1007, rechts WVG-1008
WVG-1008
Tramplan Brugge | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | ca. 25,5 x 23 cm
Linksboven een stempel W. VAN GENK, rechtsonder de letter B in een links onderbroken cirkel, over een afbeelding van een tram. Het werk vertoont overeenkomsten met een vergelijkbaar tramplan van Brussel, dat in bezit is van Museum Dr. Guislain en dat ook te zien was tijdens Woest.4
De tekening was te zien tijdens Essenties I.
WVG-1009
Keulen 1945 | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | 28,5 x 22,5 cm
Museum Het Dolhuys (Haarlem), Essenties I , 3 juli 2015. Links WVG-1009, rechts WVG-1010
WVG-1010
Tramhalte, Amsterdam | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | 34,5 x 21 cm
Waarschijnlijk is een tramhalte afgebeeld in de buurt van het Amsterdamse Centraal Station. Vóór de rij personen bij de tram staat een zogeheten “glasbok” met het opschrift GLAS.
De tekening was te zien tijdens Essenties I.
NOTEN
Arjen Ribbens, “Stichting beticht museumdirecteur van frauduleuze verkoop”, in: NRC, 14 september 2023. ↩︎
Het zou kunnen dat Van Berkum met de vierde tentoonstelling Megalopolis bij de Collection de l’Art Brut in Lausanne op het oog heeft (van 5 maart tot 27 juni 2021), maar die ken ik niet uit eigen waarneming. ↩︎
‘Achterop staat “Zelhem gemeente Wisclo (smalspoor ,,GTW” X natuurreservaat, kasteek, uitspanning Prieserbeek’ (e-mail van Ans van Berkum aan Jack van der Weide, 24 augustus 2018). Onduidelijk is of de schrijffouten afkomstig zijn van Van Genk of Van Berkum. ↩︎
Een afbeelding is te zien in: Museum Dr. Guislain / Stichting Willem van Genk, Willem van Genk bouwt zijn universum, Tielt 2010, p. 9. Het bijschrift bij deze afbeelding en twee andere: ‘Knipsels uit de bibliotheek van Willem van Genk, Museum Dr. Guislain’. Op een inventarislijst van het museum komt de tekening voor onder de titel “Petit plan de Bruxelles” met in de beschrijving onder meer de vermelding dat op de achterkant een stempel W. VAN GENK staat. ↩︎
Dit is het tweede deel van een tekst over tekeningen van Willem van Genk die recentelijk te koop werden aangeboden. Het eerste deel is hier te vinden.
Pagina uit de catalogus Architectures (2023) van galerie J-P Ritsch-Fisch
Op zondag 12 maart 2023 zie ik op de website van Art Paris 2023 dat er tijdens die beurs wederom werken van Willem van Genk zullen worden aangeboden door Galerie J-P Ritsch-Fisch uit Straatsburg. Ik stuur een mailtje aan de galerie met de vraag of dit nieuwe werken zijn. Het antwoord, op maandag 13 maart: ‘I will indeed have new works by Willem Van Genk that should be presented at Art Paris.’ De mail is ondertekend met ‘Richard Solti, owner’ – naar ik later hoorde is deze Solti (een voormalig militair en maatschappelijk werker) sinds september 2022 de nieuwe eigenaar van de galerie. Ik antwoord hem dat ik helaas niet naar Art Paris kan komen, maar dat ik erg geïnteresseerd ben in de werken en daarom graag meer informatie ontvang. Er volgt geen reactie. Ik licht verzamelaar X in, die eveneens een mailtje stuurt om blijk te geven van zijn interesse maar evenmin een reactie ontvangt.
Op donderdag 30 maart bezoekt verzamelaar X de kunstbeurs in Parijs en stelt hij vast dat er zeven tekeningen van Willem van Genk worden aangeboden, voor een prijs van € 17.000 per stuk. Hij stuurt mij foto’s; vijf van de tekeningen ken ik. Solti geeft desgevraagd aan X aan dat het werk afkomstig is van familie van de kunstenaar. De tekeningen:
Parklandschap met brug | twee delen, ca. 23 x 35 cm en ca. 20 x 9 cm
Velperplein, Arnhem | 23 x 35 cm
Trompetsteeg, Arnhem | 33 x 20,5 cm
Hotel Oranje Nassau, Arnhem | 24 x 36 cm
Markt, Arnhem | 24 x 36 cm
Twee zijden | 23 x 35 cm
a. Willemsplein, Arnhem
b. Willemsplein, Arnhem
Twee zijden | ca. 23 x 35 cm
a. Doetinchemmer straatweg
b. Sint Walburgiskerk, Zutphen
Nummers 1, 2, 3, 5 en 6a waren eerder te zien tijdens de tentoonstelling Woest.
Art Paris 2023 (30 maart 2023), een van de tekeningen van Willem van Genk die worden verkocht door galerie J-P Ritsch-Fisch: nummer 1, Parklandschap met brug (twee delen). Links daarachter de voorkant van tekening nummer 7, Doetinchemmer straatweg
Op 6 april 2023 beantwoordt Solti alsnog mijn eerdere mail en laat hij weten geen werken van Van Genk meer te koop te hebben, daarmee suggererend dat hij alles heeft verkocht. Enkele weken later blijkt galerie J-P Ritsch-Fisch op haar website de pagina ‘Willem van Genk’ nieuw leven te hebben ingeblazen, met afbeeldingen van vijf van de tekeningen die te zien waren tijdens Art Paris 2023. Er staat ook een korte, deels foutieve biografische tekst op de pagina. Die tekst is overgenomen in (of uit) de catalogus bij een tentoonstelling Art Brut van Musée Würth – niet ver van Straatsburg – waar enkele werken van Willem van Genk te zien zijn, deels uit de collectie van Antoine de Galbert uit Parijs.
Musée Würth, Art Brüt (16 mei 2023). Van links naar rechts Panorama Moskou (WVG-0016), Arnhem (WVG-0019) en Collage 2000 Beljon Inc. (WVG-0076)
Ik vraag aan een vriend (CB) om bij Solti te informeren naar werk van Van Genk: Solti kent mijn naam en is mogelijk op zijn hoede als ik zelf iets vraag. Op 9 mei stuurt hij aan CB, die zich heeft voorgedaan als een verzamelaar van outsider art, een catalogus van een binnenkort te openen tentoonstelling in zijn galerie. De catalogus (Architectures, van 17 mei tot 24 juni 2023) bevat afbeeldingen van vijf van de zeven tekeningen die eerder tijdens Art Paris 2023 werden aangeboden (nummers 2 t/m 6). CB stuurt op mijn verzoek een mail aan Solti waarin hij naar de prijs van een van de tekeningen in de catalogus vraagt (nummer 6, Willemsplein, Arnhem).
Op 11 mei laat Solti hem het volgende weten: ‘The drawing you have selected is a double-sided work with collage and mixed technique, typical of the work of Willem Van genk. Its price is €17,000.’ De eerdere opmerking tegen mij dat hij geen werk van Van Genk meer te koop had, lijkt derhalve onjuist. Inmiddels is ook op de website van de galerie een aankondiging van de tentoonstelling Architectures verschenen, waarbij niet wordt verhuld dat daar ook werk van Willem van Genk te zien zal zijn. Korte tijd later post Solti op Facebook een filmpje over de tentoonstelling, waarbij ook de tekeningen van Van Genk in beeld komen.
Een van de vitrines tijdens de tentoonstelling Woest. De twee middelste tekeningen (Stadhuis, Rotterdam en Trompetsteeg, Arnhem) werden aangeboden door galerie J-P Ritsch-Fisch, in respectievelijk 2021 en 2023
CB stuurt Solti een mail, waarin hij informeert naar de herkomst van de tekening waarvoor hij belangstelling veinst te hebben. In het antwoord wordt enigszins om de hete brei heen gedraaid:
This work comes from an important private collection. I will of course provide a certificate to collectors who acquire a work by Van Genk. I would also like to point out that for all the works by Van Genk presented in the catalog, the owners will be invited to lend them for an exhibition and the publication of a catalog in which the drawings will be reproduced; this allows us to be reassured about the certainty of their provenance.
CB mailt terug dat hij toch echt een naam wil horen, vanwege slechte ervaringen in het verleden:
The fact that this work is from an important private collection does not convince me, I’m afraid. Nor does the publication you mentioned with reproductions of the drawings constitute a guarantee, as this is only an intention.
What remains is the certificate. By whom was this signed? That is, by whom was the work certified? I have no doubts about its authenticity, unfortunately I do have doubts about its provenance.
Pas na enig aandringen komt het hoge woord er op 17 juni uit:
I’ve just been in touch with the former owner of the drawing you want to buy, who has agreed to let me give you her name. It’s Mrs Ans Van Berkum, whom you undoubtedly know as the world’s leading Van Genk specialist and former director of the Zwolle museum.
She didn’t want to give her name because she doesn’t want to be contacted directly by people looking for works. I told her you were really interested, so she agreed.
I will therefore include the certificate that this is a work from the former Hans Van Berkum [sic; JvdW] collection.
CB laat in zijn antwoord weten dat hij in dat geval niet geïnteresseerd is in het werk, omdat hij Ans van Berkum niet vertrouwt en de tekeningen eigenlijk van de Stichting Willem van Genk zijn.
Galerie J-P Ritsch-Fisch, 17 mei 2023: vijf tekeningen van Willem van Genk
Inmiddels heeft Solti ook een ander, veel belangrijker werk van Willem van Genk in de verkoop gekregen, Collage 2000 Beljon Inc. (1971; WVG-0076), waarvoor hij € 350.000 denkt te kunnen krijgen en waarover hij zowel CB als mij aanschrijft.1 Mede daardoor verdwijnen de tekeningen van Ans van Berkum enigszins naar de achtergrond. Begin augustus plaatst Galerie J-P Ritsch Fisch op haar Facebook-pagina aparte berichten over enkele van de tekeningen. Op 11 augustus kondigt de galerie op diezelfde Facebook-pagina een Summer exhibition aan die is gewijd aan Willem van Genk. Verdere informatie (inclusief precieze data) ontbreekt, maar de illustratie bij de aankondiging is een van de tekeningen van Ans van Berkum.
Markt, Arnhem | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | 24 x 36 cm
Op donderdag 14 september 2023 publiceert dagblad NRC een uitgebreid artikel over de zaak rond de tekeningen: “Stichting beticht museumdirecteur van frauduleuze verkoop”.2 Journalist Arjen Ribbens heeft zich in de materie verdiept en heeft gesproken met aan aantal betrokkenen, onder wie Ans van Berkum, Nico van der Endt en Hans Looijen. Ook Richard Solti wordt om een reactie gevraagd, maar hij zegt tegen Ribbens ‘geen tijd te hebben voor vragen over de bijzondere herkomst van de door hem aangeboden Van Genk-kunstwerken. Hij doet de beschuldigingen aan het adres van Van Berkum in een e-mail af als “ego-gekibbel en jaloezie”‘.
Van Berkum zelf wil aanvankelijk evenmin iets zeggen, maar komt uiteindelijk toch met een reactie: ze heeft de tekeningen inderdaad in 1998 meegenomen uit het appartement van Van Genk, zij het ‘te goeder trouw’ omdat de werken in tijdschriften verborgen zaten. Pas jaren later zou ze het materiaal hebben ontdekt. ‘Ze is tekeningen gaan verkopen om (verloren) rechtszaken tegen Museum van de Geest te bekostigen en voor de kosten van haar dissertatie over de kunstenaar. Hoeveel tekeningen ze inmiddels heeft verkocht zegt ze niet te weten. Volgens een geraadpleegde jurist mocht ze de jaren later pas ontdekte werken als haar eigendom beschouwen. “Ik heb de jurist alleen niet gezegd dat ik die spullen als museumdirecteur meenam”, zegt Van Berkum. Het kan zijn, zegt ze, dat door haar conflict met het Museum van de Geest “haar beoordelingsvermogen niet zo heel zuiver meer was”.’
Ook andere media nemen het nieuws over, waarbij vrijwel steeds wordt gerefereerd aan een fraudeaffaire bij museum De Stadshof, die in 2000 had geleid tot het ontslag van Van Berkum als directeur: ‘Oud-directeur ‘spookbezoekmuseum’ Zwolle weer in opspraak’ (Algemeen Dagblad); ‘Oud-directeur Zwols museum beschuldigd van frauduleuze verkoop kunstwerken’ (RTV Oost); ‘Almeerse onder vuur over kostbare kunst’ (Omroep Almere).3 Op 3 november 2023 staat in de wekelijkse nieuwsbrief van het tijdschrift Raw Vision (‘the world’s only international journal of Outsider Art’) een uitgebreide tekst over de zaak.4 Daarin wordt nogmaals gezegd, zoals eerder al in het NRC-artikel, dat het om minstens zestig tekeningen gaat.
NOTEN
‘I have just acquired this exceptional work by Willem Van Genk, which I would like to bring to your attention’ (e-mail van Richard Solti aan Jack van der Weide, 14 juni 2023). Deze formulering ten spijt bleek nadien dat Solti het werk in cosignatie had en dat hij het niet zelf had aangekocht. ↩︎
Ook de podcast NRC Vandaag is op 14 september gewijd aan de zaak rond de tekeningen (hier; geraadpleegd 8 november 2023). ↩︎
Respectievelijk hier, hier en hier (geraadpleegd 8 november 2023). In het NRC-artikel: ‘Aan haar directoraat bij De Stadshof kwam in 2000 een abrupt einde. Onder haar leiding bleek vierenhalf jaar lang gefraudeerd te zijn met museumjaarkaarten. Door dagelijks blanco kaarten langs de scanners te halen had het museum naar schatting 34.000 ‘spookbezoekers’ geregistreerd en zo de Stichting Museumjaarkaart voor 100.000 gulden benadeeld. Van Berkum ontkende aanvankelijk op de hoogte te zijn geweest. Na justitieel onderzoek bleek dat ze wel had geweten van de frauduleuze registratie. Ze werd ontslagen en ontkwam door een schikking (een geldboete) aan strafvervolging.’ ↩︎
“WILLEM VAN GENK FOUNDATION: Foundation accuses former director of fraudulent sales”, in: Raw Vision Weely #345 (geraadpleegd 9 november 2023). ↩︎
Dit is het twaalfde deel van een tekst over een aanzet tot een catalogue raisonné van het oeuvre van Willem van Genk en het derde deel over de bus-assemblages.
Willem van Genk met een van zijn trolleybussen, 1991 (foto: Mario del Curto)
In 2014 was de tentoonstelling Willem van Genk: Mind Traffic te zien in het American Folk Art Museum in New York. Tentoongesteld waren onder meer zes bus-assemblages, alle van de Stichting Willem van Genk. In de catalogus bij de tentoonstelling kregen ze de nummers 13 t/m 18. In alle gevallen is de naam van het werk ‘Untitled’, met een nadere aanduiding tussen haakjes die in vier van de zes gevallen identificatie mogelijk maakt. Als materiaal wordt steeds vermeld ‘Tin cans, cardboard, metal, paint, paper, and plastic’, als datering ‘c. 1980-2000’.
WVG-6017
Collectie: Stichting Willem van Genk
Untitled (Velp-Oosterbeek Trolley)
Afmetingen: 10,5 x 23,5 x 5,125 inch (bron: catalogus Mind Traffic)
Lijnnummer: 1
Algemeen: het gaat bij deze assemblage om een zandkleurige tram met een schaarbeugel. De basis is een kartonnen model, zij het niet van één van de twee genoemde typen. Een equivalent van de tram is te vinden op WVG-0119.
Voorkant: 1, daaronder REMISE, onder de voorruit 1 manswagen en VELP
WVG-6018
Collectie: Stichting Willem van Genk
Untitled (Trolley)
Afmetingen: 11,5 x 24,5 x 5,125 inch (bron: catalogus Mind Traffic)
Lijnnummer: 1
Algemeen: wanneer het inderdaad de hieronder afgebeelde assemblage betreft, gaat het om een trolleybus op basis van een kartonnen model (type 1). De afbeelding kan ook bij WVG-6019 of WVG-6021 horen.
Linkerzijde: STIMOROL (midden onder), daarboven drie logo’s van McDonald’s; rechts boven VELP 1, daarboven drie papiertjes met in groene balpen KEMA OOSTERBEEK en WILLEMSPLEIN. Daklijst: ND HAP-HOEK de lekkerste, daarboven KAASLAND DRIEHOEK ONTVET.
Afmetingen: 4,5 x 26,5 x 4,75 inch (bron: catalogus Mind Traffic)
Algemeen: wanneer het inderdaad de hieronder afgebeelde assemblage betreft, gaat het om een trolleybus waarbij het lijnnummer niet te zien is. De afbeelding kan ook bij WVG-6018 of WVG-6021 horen.
Linkerzijde: daklijst RATELBAND HAP-HOEK.
WVG-6020
Collectie: Stichting Willem van Genk
Untitled (Toblerone Trolley)
Afmetingen: 10 x 19 x 5,125 inch (bron: catalogus Mind Traffic)
Lijnnummer: 2
Algemeen: het gaat om een trolleybus op basis van een kartonnen model (type 2). Door de voorgedrukte eindhalte GEITENKAMP op de voorkant is een kruis gehaald. De herkomst van de aanduiding ‘Toblerone Trolley’ is onduidelijk.
Linkerzijde: Aquafresh (midden), links daarvan een logo van McDonald’s. Daklijst: RATELBAND HAP-HOEK 2 STATION, daarboven Coke (links), Coca-Cola ELSWEIDE (rechts).
Voorkant: 2 GEITENKAMP, onder de voorruit ELSWEIDE, op de bumper een logo van Iglo.
WVG-6021
Collectie: Stichting Willem van Genk
Untitled (Poppell Club, Restoril, Iglo Trolley)
Afmetingen: 10,75 x 26,75 x 5 inch (bron: catalogus Mind Traffic)
Algemeen: mogelijk gaat het hier om de assemblage die is afgebeeld bij WVG-6018 of WVG-6019.
WVG-6022
Collectie: Stichting Willem van Genk
Untitled (Plan Leideritz Trolley)
Afmetingen: 5 x 21,75 x 11 inch (bron: catalogus Mind Traffic)
Lijnnummer: 4
Algemeen: het gaat om een trolleybus op basis van een kartonnen model, zij het niet van één van de twee genoemde typen. De herkomst en betekenis van de aanduiding ‘Plan Leideritz Trolley’ is onduidelijk. Er zijn geen verwijzingen naar Arnhem zichtbaar.
Rechterzijde: daklijst PRODENT (rechts).
Voorkant: Tempo, daarboven XYLITOL.
Naast de hiervoor genoemde bus-assemblages in grotere collecties zijn er ook enkele die in particuliere verzamelingen zijn terechtgekomen. Een aparte categorie vormen de bussen waarvan wel een afbeelding bekend is, maar die ik niet kan koppelen aan een collectie.
Afmeting: ca. 102 cm (bron: catalogus tentoonstelling Outsiders, Galerie Hamer 1999)
Lijnnummer: 3
Algemeen: het gaat om een trolleybus op basis van een kartonnen model (type 1).
Linkerzijde: links en rechts van de achterdeur twee logo’s van Iglo, daarnaast HISTOR, FLEXA | FLEXA, logo McDonald’s, logo Iglo; daaronder DE RABOBANK EEN INTERNATIONALE BANK. Daklijst: BAND HAP-HOEK (links), ’t CRANEVELD 3 (rechts); daarboven Coca-Cola (links), EXTRA GROOT (midden).
WVG-6024
Collectie: privécollectie, Den Haag
Lijnnummer: 2
Algemeen: het gaat om een trolleybus op basis van een kartonnen model (type 2). De assemblage was te zien tijdens de tentoonstelling Woest.
Linkerzijde: PRODENT, links en rechts daaronder Hero, links en rechts daarboven logo McDonald’s. Daklijst: RATELBAND HAP-HOEK, links daarboven Coca-Cola, rechts daarboven Coke.
Rechterzijde: KATJA, links en rechts daarnaast logo McDonald’s. Daklijst: Patisserie-Bonbonnerie Leon Steenstraat 93 Arnhem Tel.: 085-422459, daarboven 6828 CH; rechts boven Coke Drink Coca-Cola.
Voorkant: 2 en (voorgedrukt) 2 GEITENKAMP, onder de voorruit STATION, links onder 2.
WVG-6025
Collectie: privécollectie
Lijnnummer: 36
Algemeen: het lijkt niet te gaan om een trolleybus op basis van een van de genoemde modellen. Ook zijn er geen direct zichtbare verwijzingen naar Arnhem. In Een getekende wereld staat de bus afgebeeld op. p. 35, met als bijschrift: ‘Trolleybus | ca 1990 | mixed media | h. 19 cm | De Stadshof, Zwolle’. De bus behoort echter niet tot de vier assemblages die Stichting Collectie De Stadshof bezit. Navraag leerde dat toenmalig Stadshof-directeur Ans van Berkum ‘nog bezig [was] met de definitieve keuze voor de aankoop van de werken van Van Genk toen Een getekende wereld verscheen.’ [ii] Galerie Hamer zou de bus uiteindelijk verkopen aan een Amsterdamse verzamelaar.
Algemeen: het gaat om een trolleybus op basis van een kartonnen model (type 1). Bij een artikel in Trouw over Walter Van Beirendonck, die de tentoonstelling Woest ontwierp, was hij op een foto te zien met in zijn handen een bus-assemblage die geen deel uitmaakte van de tentoonstelling. Het ligt daarmee voor de hand te veronderstellen dat de assemblage afkomstig is uit de collectie van Van Beirendonck en zijn partner Dirk Van Saene, beiden bewonderaars van het werk van Van Genk. [iii]
Rechterzijde: CESAR (midden onder), daklijst Arnhem Trolleystad.
WVG-6027
Collectie: galerie Arte Magica, Haarlem
Afmetingen: 81 x 35 x 20 cm (bron: galerie Arte Magica)
Algemeen: het gaat om een trolleybus uit Moskou. Zie hier voor meer informatie over dit werk. De assemblage was te zien tijdens de tentoonstelling Woest.
WVG-6028
Collectie: onbekend
Lijnnummer: 2
Algemeen: het gaat om een trolleybus op basis van een kartonnen model (type 2). De assemblage was te zien tijdens de tentoonstelling Woest.
Algemeen: het gaat om een trolleybus op basis van een kartonnen model, zij het niet van één van de twee genoemde typen. De dominante kleur is blauw.
Rechterzijde: 5 en ARNHEM TROLLEYSTAD (boven de ramen); BERNE BERNER BERNE (onder), links en rechts daarboven twee halve logo’s van McDonald’s. Daklijst: MERCEDES BENZ (links), STADSBUS 0205 (rechts).
NOTEN
[i] In de catalogus van de tentoonstelling Outsiders bij Galerie Hamer (1999) staat de bus afgebeeld op p. 10, met als bijschrift ‘Trolleybus, ca. 1990, karton + div. materialen, ca. 102 cm (coll. Rainer)’. In Kroniek van een samenwerking (uit 2014) staat de bus afgebeeld op p. 135, met als bijschrift ‘Trolleybus | ca. 1990 | mixed media | length 55 cm | private collection | France’. Desgevraagd antwoordde Nico van der Endt dat hij het weliswaar niet meer met zekerheid kon zeggen maar dat de informatie uit 1999 hem betrouwbaarder leek dan die uit 2014 (e-mail van Nico van der Endt aan Jack van der Weide, 2 mei 2021).
[ii] E-mail van Liesbeth Reith aan Jack van der Weide, 7 augustus 2020.
[iii] Walter Van Beirendonck en Dirk Van Saene waren in september 2014 gastredacteuren van een editie van NRC DeLUXE. Daarin stond ook een artikel over Willem van Genk – Van Beirendonck: ‘Willem van Genk is een boeiend persoon. Wij vinden zijn sculpturen het mooist.’
Dit is het elfde deel van een tekst over een aanzet tot een catalogue raisonné van het oeuvre van Willem van Genk en het tweede deel over de bus-assemblages. Het vorige deel is hier te vinden.
Kartonnen trolleybussen in het Trolley-Bus Museum in Arnhem (foto: Jack van der Weide)
Het LaM in Lille bezit drie bus-assemblages, waarvan er twee staan afgebeeld op de website: WVG-6008 heeft acht foto’s gekregen, WVG-6009 één, WVG-6010 geen. Elke assemblage heeft een naam en eigen afmetingen. Er is een poging gedaan de teksten op de bussen te inventariseren.
Algemeen: het gaat bij deze assemblage om een trolleybus op basis van een kartonnen model (type 2). Dit verklaart dat Van Genk het nummer en de eindstations van lijn 1 op de bus heeft aangebracht, terwijl op de voorkant ook nog de oorspronkelijke lijn en bestemming van het kartonnen model te zien is. De bus heeft zes wielen, de dominante kleur is blauw. De teksten op de bus volgens het LaM:
INSC.H.M. (avant du trolley): HEEMSKRKLAAN / 2 GEITENOKAMP INSC.M. (avant du trolley): Patisserie Bonbonnerie / LEON INSC.B.M. (avant du trolley): iglo / Tobler INSC.H.DR. (côtés droit et gauche du trolley): TOBLE RONE / SUPERRATELBAND HAP-HOEK MARKT INSC.M.DR. (côtés droit et gauche du trolley): AL MCD Donald AAF INSC.M.DR. (côtés droit et gauche du trolley): NET. WT. 0,37 oz. 10,4 GRAMS INSC.B.DR. (côtés droit et gauche du trolley): Wasa / Pain croustillant suédois / schwedisches Knäck-Brot / Swedish crispbread INSC.B. (côtés droit et gauche du trolley, angles avant et arrière): POP CORN INSC.M. (toit du trolley): Fresch INSC.M. (arrière du trolley): 1 / iglo / iglo
Linkerzijde: achterdeur POP, daarboven OOSTERBEEK; voordeur CORN, daarboven VELP. Tussen beide deuren AL McD [logo McDonald’s] Donald AAF; daaronder Wasa. Daklijst SUPER RATELBAND HAP-HOEK MARKT, daarboven TOBLERONE.
Rechterzijde: midden AL McD [logo McDonald’s] Donal AAF, daaronder Wasa. Daklijst SUPER RATELBAND HAP-HOEK MARKT, daarboven TOBLERONE.
Voorkant: 2 GEITENKAMP, daarboven HEEMSKERKLAAN.
WVG-6009
Collectie: LaM, Lille
Hoogkamp
Afmetingen: 32,5 x 78 x 14 cm (bron: website)
Lijnnummer: 12
Algemeen: het gaat bij deze assemblage om een trolleybus op basis van een kartonnen model (type 1) met een toegevoegd deel. De bus heeft zes wielen en waarschijnlijk een harmonicascharnier; de dominante kleuren zijn geel en blauw. De teksten op de bus volgens het LaM:
INSC.H. (avant du trolley): HOOGKAMP INSC.H. (avant du trolley): WILLEMS / PLEIN (S) INSC.M. (avant du trolley): ELSWEIDE WELLEN STEIN INSC.B. (avant du trolley): 12 BRAGAH – ZOMERLUN / STATION NATIONAL PARK / de HOGE VELUWE / (SEIZDEN-LUN) / DUB-BUS VAN HOOD INSC.H.G. (côté gauche du trolley): ATHLETIC IZUNO FOOT WEAR / Patisserie – Bonbonnerie Léon Steenstraat 936828 CH Arnhem Tel.: 085-422459 INSC.B.M. (côté gauche du trolley): STIMOROL / GSM INSC.H.M. (côté droit du trolley): CHOCOLAT EXTRA RATELBAND HAP-HOEK INSC.DR. (côté droit du trolley): STAIG INSC.B. (côté droit du trolley): GSM GSM INSC. (arrière toit du trolley): Visit expo ! INSC. (avant toit du trolley): Blistex INSC. (x 2 sur boîte toit du trolley): HOMMERSON INSC.M. (toit du trolley): Bison INSC.M. (arrière du trolley): EXTRA INSC.M. (arrière du trolley): Cesar / BASIS MARKT / LET OP
Algemeen: het gaat bij deze assemblage om een trolleybus op basis van een kartonnen model (type 1). De dominante kleur is blauw. De teksten op de bus volgens het LaM:
INSC.H. (avant du trolley): NAEF / VELP INSC.H. (avant du trolley): DAELHUYSEN INSC.M. (avant du trolley): (via) / Willemsplein INSC.B. (avant du trolley): ALTEVEER ’t CRANEVELT INSC.H. (côté gauche du trolley): Patisserie-Bonbonnerie LEON Tel.: 085-422459 INSC.B. (côté gauche du trolley): VARTA INSC.H. (côté droit du trolley): UiTGANG Arnhem RATIRAN HAP-HOEK Trolleystro ingang INSc.M. (côté droit du trolley): NATIONALE / STRIPPEN / KAART / NATIONALE / STRIPPEN / KAART INSC.B. (côté droit du trolley): VARTA INSC.M. (arrière du trolley): 3 / Chiquita INSC.H. (toit du trolley): 6828 CH
Van The Museum of Everything is mij geen website of omvattende catalogus bekend. Het bezit waarschijnlijk zes bus-assemblages, die onder meer te zien waren tijdens de tentoonstelling in de Kunsthal in Rotterdam in 2016.
WVG-6011
Collectie: The Museum of Everything
Lijnnummer: 1
Algemeen: het gaat bij deze assemblage om een trolleybus op basis van een kartonnen model (type 2). De dominante kleur is blauw.
Linkerzijde: RATELBAND HAP-HOEK (daklijst); logo McDonald’s (midden).
Algemeen: het gaat bij deze assemblage om een tram met een sleepbeugel. De dominante kleur is geel, de voorwielen ontbreken geheel, de achterwielen deels. Een equivalent van deze tram is te vinden op WVG-0125.
Linkerzijde: bitter koekjes (links en rechts van het midden), aardappelpuree dubbelpak (onder). Daklijst: KWALITEIT TURMAC SIGARET, daaronder RATELBAND TURMAC HAP-HOEK. Rechts naast de ingang MET GEPAST GELD BETALEN AUB.
Rechterzijde: bitter koekjes (links en rechts van het midden), 12 PAKJES 5708.0 (onder). Daklijst: KWALITEIT TURMAC SIGARET, daaronder RATELBAND TURMAC HAP-HOEK.
Voorkant: boven 3, onder de voorruit ALTEVEER, daaronder Maggi.
WVG-6013
Collectie: The Museum of Everything
Algemeen: de beschikbare foto’s van deze assemblage zijn vaag. Het gaat om een trolleybus met als dominante kleur oranje; een lijnnummer is niet te onderscheiden.
Voorkant: MARLBORO (rechts onder).
WVG-6014
Collectie: The Museum of Everything
Lijnnummer: 2
Algemeen: het gaat bij deze assemblage om een trolleybus op basis van een kartonnen model (type 2).
Rechterzijde: VERKADE (midden), daklijst met een logo van Ratelband Hap-hoek en LEON.
Voorkant: 2 VELP (boven), logo Iglo (onder).
WVG-6015
Collectie: The Museum of Everything
Lijnnummer: 4
Algemeen: het gaat bij deze assemblage om een trolleybus op basis van een kartonnen model met een toegevoegd deel. De bus heeft zes wielen, de dominante kleuren van het voorste deel zijn geel en blauw.
Linkerzijde: voorste deel Verkade, CSM; daklijst RATELBAND HAP-HOEK. Achterste deel CSM, logo McDonald’s; daklijst SUPER Coca-Cola MARKT, daarboven Blue Band.
WVG-6016
Collectie: The Museum of Everything
Lijnnummer: 2
Algemeen: het gaat bij deze assemblage om een trolleybus op basis van een kartonnen model (type 2). Het is onduidelijk of de bus wielen heeft of alleen wielassen.
Rechterzijde: Patisserie-Bonbonnerie Leon Steenstraat 93 6828 CHArnhem Tel.: 085-422459, daaronder NEDERLANDSE TROLLEYBUS VERENIGING.
Voorkant: GEITENKAMP.
NOTEN
[i] “Heemskerklaan” is een halte in Velp van trolleylijn 1 (Oosterbeek-Velp).
Dit is het tiende deel van een tekst over een aanzet tot een catalogue raisonné van het oeuvre van Willem van Genk.
Bus-assemblages bij Museum Dr. Guislain, 22 september 2006 (foto: Jack van der Weide)
De bus-assemblages van Willem van Genk vormen een aparte categorie binnen zijn oeuvre, met specifieke aandachtspunten voor een catalogue raisonné. [i] Als gezegd zou er een goede standaardbeschrijving dienen te worden opgesteld, bestaande uit bijvoorbeeld afmetingen, lijnnummer, belangrijkste advertenties, tram/trolleybus en zo verder. Dit om de verschillende assemblages van elkaar te kunnen onderscheiden. Foto’s kunnen bij de identificatie van een bus uitermate behulpzaam zijn, maar ze kunnen het beeld ook vertroebelen vanwege een ongewone hoek of belichting, of vanwege de kant van een bus die al dan niet in beeld is. Het totale aantal bussen is onduidelijk. Vaker wordt een getal van ongeveer zeventig genoemd, met daarnaast de exemplaren die deel uitmaakten van de oorspronkelijke installatie Busstation Arnhem. [ii]
Volgens Kroniek van een samenwerking kwamen via Galerie Hamer twee bussen terecht bij Museum De Stadshof, één bij de kunstenaar Arnulf Rainer in Wenen, zes bij de Franse kunsthandelaar Jean-Pierre Ritsch-Fisch, drie bij La Collection de l’Art Brut in Lausanne en één bij museum L’Aracine in Neuilly-sur-Marne. Ritsch-Fisch zou een aantal van zijn bussen weer verkopen aan het Museum Of Everything van James Brett. In 1998 verwierf De Stadshof via de familie nog eens twee bussen. [iii] Het LaM in Lille bezit drie bussen, volgens hun website alle geschonken door L’Aracine in 2000. Daarnaast bevindt een aantal assemblages zich in particuliere verzamelingen, voor een deel te achterhalen. De rest is vermoedelijk in beheer bij Stichting Willem van Genk.
In mijn overzicht verwijs ik onder meer naar twee typen kartonnen trolleybussen die door Van Genk regelmatig als basis voor zijn assemblages werden gebruikt (soms verknipt en/of verlengd): de bouwplaten van het Gemeentelijk Vervoerbedrijf Arnhem van de B7900-trolleybus (type 1); en de doosjes in de vorm van trolleybussen voor ‘trolleycake’ en Arnhemse meisjes, gemodelleerd naar de trolleybus BUT 101-136 (type 2). Arnhemse trolleylijnen waren en zijn genummerd van 1 t/m 9. Daarbij heeft lijn 8 nooit bestaan; reed lijn 4 slechts een paar maanden in 1950; werd lijn 7 in 1974 opgeheven en ging hij 1999 weer rijden; en bestaat lijn 6 pas sinds 2012. [iv] Uitgaande van een enigszins historische weergave waren daarmee voor Van Genk de lijnen 1, 2, 3, 5 en 9 van belang.
Het eerste deel van dit overzicht betreft bus-assemblages in twee museale collecties die informatie geven op hun respectieve websites: Stichting Collectie De Stadshof en La Collection de l’Art Brut. Uit de informatie op de twee websites vallen al enkele specifieke problemen bij het beschrijven van de bussen af te leiden. Stichting Collectie De Stadshof bezit vier bus-assemblages, volgens hun website alle ‘mixed media | ca. 1990 | 26,5 x 80 x 13 cm’. Bij die maten wordt opgemerkt dat ‘de lengte 80 cm van de bussen is genomen zonder uitsteeksels.’ Drie van de bussen staan afgebeeld op de website. La Collection de l’Art Brut bezit drie bus-assemblages, waarvan er twee worden genoemd en afgebeeld op hun website. In beide gevallen gaat het om ‘Sans titre | s.d | assemblage de matériaux de récupération divers | 24 x 81 cm’. [v]
Opgenomen in de beschrijvingen zijn uiteraard de opmerkingen en teksten die op foto’s zichtbaar zijn. De bussen van la Collection de l’Art Brut waren te zien tijdens de tentoonstelling Woest.
WVG-6001
Collectie: Stichting Collectie De Stadshof, Utrecht (inv.nr. SH6082)
Afmetingen: 26,5 x 80 x 13 cm (bron: website)
Lijnnummer: 2
Algemeen: het gaat bij deze assemblage om een trolleybus op basis van een kartonnen model (type 2).
Linkerzijde: centraal het woord PEPSI; links naast de deuren logo’s van McDonald’s, beide malen schuin links daaronder COOL MINT. Daklijst met RATELBAND HAP-HOEK.
Rechterzijde: links en rechts logo’s van McDonald’s, beide malen schuin links daaronder COOL MINT.
Voorkant: 2 HOOGKAMP
WVG-6002
Collectie: Stichting Collectie De Stadshof, Utrecht (inv.nr. SH10847)
Afmetingen: 26,5 x 80 x 13 cm (bron: website)
Lijnnummer: 9
Algemeen: het lijkt bij deze assemblage niet te gaan om een trolleybus op basis van een kartonnen model. De dominante kleur is blauw.
Linkerzijde: aan de onderkant CHOCOLAT EXTRA FIN VERKADE. Daklijst met links RATELBAND HAP-HOEK en rechts BUYS NEGEZOENEN, schuin rechts daaronder GEITEKAM […]. Deur links UITGANG, deur rechts INGANG, deur midden GEEN DOORG.
Voorkant: naast het lijnnummer GEITENKAMP, STATION en DE LAAK; daarboven op een apart kaartje ELDEN. Verder naar onderen UNION en een logo van Iglo.
WVG-6003
Collectie: Stichting Collectie De Stadshof, Utrecht (inv.nr. SH6081)
Afmetingen: 26,5 x 80 x 13 cm (bron: website)
Lijnnummer: 14
Algemeen: het gaat bij deze assemblage om een trolleybus op basis van een kartonnen model, zij het niet van één van de twee genoemde typen. De dominante kleur is rood. Het betreft hier een voor Van Genk atypische trolleybus: de reclame voor Ratelband Hap-Hoek ontbreekt en het lijnnummer heeft nooit bestaan binnen het Arnhemse netwerk.
Linkerzijde: Cavallino GIOCATTOLI (centraal), MÄRKLIN Ram (midden links) penstück gebogen Spur HD (midden rechts). Daklijst: HERO EXTRA GROOT (links), lightCoca Cola Coca Cola COKE (midden), 14 Centraal Station (rechts).
Rechterzijde: Marlboro (midden), MODEL ACTIVE SP-690 (onder). Daklijst: ARNHEMSE KOERIER.
Voorkant: VELP, STATION, OOSTERBEEK.
WVG-6006
Collectie: La Collection de l’Art Brut, Lausanne
Afmetingen: 24 x 81 cm (bron: website)
Lijnnummer: 1
Algemeen: het lijkt bij deze assemblage niet te gaan om een trolleybus op basis van een kartonnen model. De dominante kleur is blauw, de bus heeft zes wielen en een harmonica-scharnier.
Rechterzijde: COKE (midden rechts). Daklijst: VELP ARNH OOSTERB; Blue Band, Blue Band, Coca-Cola.
Voorkant: VELP.
WVG-6007
Collectie: La Collection de l’Art Brut, Lausanne
Afmetingen: 25 x 61 x 14 cm (bron: Woest, p. 82)
Lijnnummer: 9
Algemeen: het gaat bij deze assemblage om een trolleybus op basis van een kartonnen model, zij het niet van één van de twee genoemde typen. De dominante kleur is donkerblauw.
Linkerzijde: gesplitst logo McDonald’s, daartussen en links 2x NIVEA CREMEZEEP. Daklijst: STIMOROL, RATELBAND HAP-HOEK, 9 STATION; daarboven HERO (links), Coca Coca-Cola Cola (rechts).
Een afbeelding van de assemblage is opgenomen in Woest, p. 82.
NOTEN
[i] In deze teksten spreek ik van ‘bus-assemblages’ en ‘bussen’, hoewel er zich naast trolleybussen ook enkele trams tussen de assemblages bevinden. De eerdere, meer algemene blogteksten over de bussen zijn hier en hier te vinden.
[ii] ‘Willem van Genk heeft ongeveer […] 70 autobussen [gemaakt]’ (Nico van der Endt, Kroniek van een samenwerking, p. 25); ‘In huis bevinden zich ongeveer 70 modellen van trolleybussen’ (Walda, Koning der stations, p. 128); ‘Trolleybussen | ca 1980/1990 | mixed media (ca 70)’ (Van Berkum e.a., Een getekende wereld, p. 119).
[iii] Van der Endt, Kroniek van een samenwerking, pp. 105, 109, 113, 115.
[iv] Een historisch overzicht van de lijnenloop van de Arnhemse trolleybus is hier te vinden (geraadpleegd 3 mei 2021).
[v] Gezien de onderlinge verschillen tussen de assemblages is het onwaarschijnlijk dat de maten voor de bussen identiek zijn. Dit geldt uiteraard ook voor Stichting Collectie De Stadshof.
[vi] In Arnhem-zuid is een bushalte Groene Weide, vlakbij winkelcentrum De Drieslag. Het betreft hier niet een halte voor de trolleybus.
Dit is het negende deel van een tekst over een aanzet tot een catalogue raisonné van het oeuvre van Willem van Genk.
Woest, 3 oktober 2019. Links boven WVG-0113, daaronder WVH-0007, daarnaast WVG-0005, rechts WVG-0092
Dit is vooralsnog het laatste deel van mijn inventarisatie van het tweedimensionale werk van Willem van Genk. Aan bod komen eerst enkele werken die te zien waren tijdens Woest maar die niet waren opgenomen in de publicatie bij die tentoonstelling. Vervolgens wordt een aantal werken genoemd uit Willem van Genk bouwt zijn universum, een boek uit 2010 van Museum Dr. Guislain in samenwerking met de Stichting Willem van Genk. Details als afmeting, datering en techniek zijn in dit boek echter minimaal zodat er met enig voorbehoud naar dient te worden gekeken. Incidenteel verwijs ik naar ‘de lijst Van der Endt 2000’, een lijst gedateerd 1 juni 2000 met ‘nog verkoopbare werken van Willem van Genk’, opgesteld door Nico van der Endt. Ik eindig met enkele werken die ik ken uit eigen waarneming.
Veel ontbreekt nog, met name een flink aantal merendeels kleinere tekeningen, al dan niet verknipt, sommige te zien tijdens Woest (zonder begeleidende tekst), tijdens andere tentoonstellingen en/of afgebeeld in Willem van Genk bouwt zijn universum. De tekeningen zijn hoofdzakelijk in bezit van de Stichting Willem van Genk en Museum Dr. Guislain; in beide gevallen beschik ik niet over een overzicht. Daarnaast is uiteraard de vraag waar men een lijn dient te trekken. Wat bijvoorbeeld te doen met de brieven, in sommige gevallen geschreven in verschillende kleuren en bezaaid met tekeningen, in andere vrijwel alleen interessant vanwege de inhoud? Verder bestaan er schetsboekjes, plakboekjes, reisverslagen, literatuurlijsten, memo’s enzovoort. Op aard en aantal van deze items is nauwelijks zicht.
WVG-0113
Op de lijst Van der Endt 2000 staat dit werk vermeld als ‘Amsterdam, gezicht op C.S., 1950 | gem. techniek/collage, 63,5 x 40 cm’.
Tijdens de tentoonstelling Woest had dit werk het bijschrift Amsterdam en was het te zien naast twee andere tekeningen over Amsterdam. Op de achterkant heeft Van Genk geschreven Amsterdam centraal station / met ronde Lutersche kerk PH kade, met daarnaast in een naamstempel het jaartal 1950.
Afbeelding: zie foto hierboven.
WVG-0114
Willem van Genk bouwt zijn universum (2010), p. 109 Geldersche tramwegen | s.d. | mixed media | Privécollectie
Dit werk werd in 2017 samen met WVG-0068 door Museum Het Dolhuys aangekocht van een particuliere verzamelaar. Tijdens Woest was het te zien in een van de vitrines.
Afbeelding: Willem van Genk bouwt zijn universum, p. 109.
Willem van Genk bouwt zijn universum (2010), p. 34 Geldersche tramwegen | s.d. | knipsel uit de bibliotheek van Willem van Genk | Museum Dr. Guislain
Volgens informatie van Museum Dr. Guislain uit september 2015 meet dit werk 47 x 62 cm. [i] De ontbrekende tondo (met een plattegrond van Arnhem) is verwerkt in Urbanisme et Architecture (WVG-0054). Tijdens Woest was het werk te zien in een van de vitrines. [ii]
Willem van Genk bouwt zijn universum (2010), p. 108 Laatste blauwe tram | mixed media op bordkarton | s.d. | Privécollectie.
Op de lijst Van der Endt 2000 staat dit werk vermeld als ‘Laatste Blauwe Tram, ca. 1959 | gem. techniek/papier, ca. 28 x 39 cm’. Op de achterkant van dit werk heeft Van Genk geschreven: laatste blauwe tram “NZH”, met daarnaast in een naamstempel 10 Mei 1958. Dit betreft niet de datering van het werk maar is de datum waarop de Blauwe Tram voor de laatste keer reed tussen Den Haag en Voorburg. Tijdens Woest was het werk te zien in een van de vitrines.
Afbeelding: Willem van Genk bouwt zijn universum, p. 108.
Dit titelloze, onafgemaakte werk bestaat uit zes boardplaatjes waarop Van Genk is begonnen aan een afbeelding van een trolleybus in een stedelijke omgeving. Mogelijk gaat het hier om het laatste werk van Van Genk op board. Tijdens Woest was het werk te zien in een van de vitrines.
Afbeelding: zie hieronder.
WVG-0117
WVG-0118
Willem van Genk bouwt zijn universum (2010), p. 4 Organist St. Bavokerk Haarlem | s.d. | potlood op papier | Museum Dr. Guislain
Het werk is te zien tijdens de tentoonstelling Megalopolis bij de Collection de l’Art Brut in Lausanne.
Afbeelding: Willem van Genk bouwt zijn universum, p. 5.
WVG-0119
Willem van Genk bouwt zijn universum (2010), p. 29 Knipsel uit bibliotheek van Willem van Genk | Museum Dr. Guislain
Afgebeeld is een tram (lijn 1) op het Velperplein in Arnhem ter hoogte van de voormalige Incasso-Bank. Volgens informatie van Museum Dr. Guislain uit juni 2016 meet dit werk 65 x 64 cm. [iii]
Afbeelding: Willem van Genk bouwt zijn universum, p. 29 (boven).
Willem van Genk bouwt zijn universum (2010), p. 36 Zonder titel | verf en kleurpotlood op papier | Museum Dr. Guislain
Op de lijst Van der Endt 2000 staat dit werk vermeld als ‘Nijmegen/Bergbahnlinie, ca. 1959 | gem. techniek/papier, 23,5 x 34 cm’. Volgens informatie van Museum Dr. Guislain uit september 2015 meet dit werk 23,5 x 34 cm en heeft het als titel District Mooi Nederland. [iv] Het werk is te zien tijdens de tentoonstelling Megalopolis bij de Collection de l’Art Brut in Lausanne.
Willem van Genk bouwt zijn universum (2010), p. 74 Stadsplan Arnhem | uit de bibliotheek van Willem van Genk | Museum Dr. Guislain
Volgens informatie van Museum Dr. Guislain uit juni 2016 meet dit werk 21,8 x 32 cm. [v] Het werk is te zien tijdens de tentoonstelling Megalopolis bij de Collection de l’Art Brut in Lausanne (vitrine).
Afbeelding: Willem van Genk bouwt zijn universum, p. 74.
WVG-0122
Willem van Genk bouwt zijn universum (2010), p. 104 Leiden – Breedstraat | s.d. | pen en inkt op papier | Privécollectie
Op het linkerdeel van de tekening is het Leidse stadhuis aan de Breestraat te zien. Rechts is afgebeeld het begin van de Breestraat vanaf het Rapenburg.
Afbeelding: Willem van Genk bouwt zijn universum, p. 104.
WVG-0123
Willem van Genk bouwt zijn universum (2010), p. 126 Zonder titel | s.d. | mixed media op papier | Museum Dr. Guislain
Afgebeeld is een gele bus die door een landschap rijdt.
Afbeelding: Willem van Genk bouwt zijn universum, p. 126.
WVG-0124
Willem van Genk bouwt zijn universum (2010), p. 127 Zonder titel | s.d. | mixed media op papier | Museum Dr. Guislain
Afgebeeld is een gele bus (lijn 100 naar Doetinchem) op een brug. Het werk is te zien tijdens de tentoonstelling Megalopolis bij de Collection de l’Art Brut in Lausanne.
Afbeelding: Willem van Genk bouwt zijn universum, pp. 126-127.
WVG-0125
Willem van Genk bouwt zijn universum (2010), p. 127 Zonder titel | s.d. | mixed media op papier | Museum Dr. Guislain
Afgebeeld is een tram voor het gebouw van ‘De Nederlanden van 1845’ aan het Willemsplein in Arnhem. Volgens informatie van Museum Dr. Guislain uit juni 2016 meet dit werk 23,5 x 34 cm. [vi] Het is te zien tijdens de tentoonstelling Megalopolis bij de Collection de l’Art Brut in Lausanne.
Afbeelding: Willem van Genk bouwt zijn universum, p. 127.
WVG-0126
Willem van Genk bouwt zijn universum (2010), p. 142 Groot Arnhem | s.d. | mixed media op papier | Museum Dr. Guislain
Op de lijst Van der Endt 2000 staat dit werk vermeld als ‘Den Haag/Boekenweek | gem. techniek/papier, 22,8 x 30,8 cm’. Afgebeeld is de Hofplaats in Den Haag, met op de voorgrond een parkeerplaats met auto’s en touringcars.
Afbeelding: Willem van Genk bouwt zijn universum, p. 142 (boven).
Willem van Genk bouwt zijn universum (2010), p. 142 Vaarwel Tram | s.d. | mixed media op papier | Museum Dr. Guislain
Afgebeeld is de Amsterdamse Poort in Haarlem. De tekst VAARWEL TRAM heeft betrekking op de laatste rit van de Noord-Hollandse Blauwe Tram op 31 augustus 1957. Het werk is te zien tijdens de tentoonstelling Megalopolis bij de Collection de l’Art Brut in Lausanne.
Afbeelding: Willem van Genk bouwt zijn universum, p. 142 (onder).
Tekening van een stadstafereel in Groningen. Op de lijst Van der Endt 2000 staat dit werk vermeld als ‘Groningen met 1 mei optocht | gem. techniek/papier, 24 x 35 cm’. Het werk is te zien tijdens de tentoonstelling Megalopolis bij de Collection de l’Art Brut in Lausanne.
WVG-0129
Tekening van de St. Bavokerk in Haarlem. Het werk is te zien tijdens de tentoonstelling Megalopolis bij de Collection de l’Art Brut in Lausanne.
WVFG-0130
Tekening van een 1 mei-optocht voor de Dom in Keulen. De ontbrekende tondo is verwerkt in Urbanisme et Architecture (WVG-0054). Het werk is te zien tijdens de tentoonstelling Megalopolis bij de Collection de l’Art Brut in Lausanne (vitrine).
Zie hier voor meer informatie over dit werk en een afbeelding.
Megalopolis (Lausanne), maart 2021. Tegen de muur links v.l.n.r. WVG-0124, onbekend, WVG-0111; tegen de achtermuur WVG-0016 en een stukje van WVG-0028; tegen de muur rechts v.l.n.r. WVG-0118, WVG-0128, WVG-0125, WVG-0120, WVG-0127, WVG-0129; op de voorgrond in de vitrine WVG-0130
WVG-0131
Een set van zes litho’s die Van Genk in 1995 maakte. Drie litho’s vormen samen een afbeelding van het bovenste deel van een kerk, de drie andere tonen steeds drie personen op een treinperron.
WVG-0131a – linkerdeel kerk WVG-0131b – middendeel kerk WVG-0131c – rechterdeel kerk WVG-0131d – perronscène I (links een man en een vrouw; lichter dan WVG-0131f) WVG-0131e – perronscène II (paal met in spiegelbeeld de tekst VOIE). WVG-0131f – perronscène III (links twee mannen; donkerder dan WVG-0131d)
Volledige sets litho’s bevinden zich bij Galerie Hamer, bij Stichting Collectie De Stadshof en in enkele particulier collecties.
Zie hier voor meer informatie over dit werk en een afbeelding.
WVG-0132
Tekening met een trein- of tramwagon met een reclame voor Turmac, een prominente pantograaf en het woord MÄRKLIN. Van Genk maakte meerdere kopieën van de tekening, die achter elkaar kunnen worden gelegd en op die manier een nieuwe afbeelding vormen. Het werk is vermoedelijk gemaakt in de tweede helft van de jaren negentig en bevindt zich bij Museum Dr. Guislain.
Zie hier voor meer informatie over dit werk en een afbeelding.
WVG-0133
Tekening in vierkleurenbalpen van het Haagse Leyenburg-ziekenhuis. In een tweede, bewerkte versie is een kopie van een strook uit het midden van de afbeelding aan de onderkant van een kopie van het hele werk geplakt, waarna het resultaat opnieuw met balpen en gouacheverf is bewerkt. Het werk is vermoedelijk gemaakt in de tweede helft van de jaren negentig en bevindt zich bij Museum Dr. Guislain.
Het wereldwijde web van Willem van Genk 