Werk

Tentoonstellingen

/ Jack van der Weide / 1 reactie

Zonder titel (knipsel), ca. 1955

Het wordt de liefhebber steeds eenvoudiger gemaakt om werk van Willem van Genk te zien. Sowieso is een groot aantal tekeningen, schilderijen en assemblages online te vinden – waarbij het LaM in Villeneuve d’Asq een eervolle vermelding verdient voor het bieden van de mogelijkheden om een uitermate gedetailleerde blik in de collectie te werpen.1 Hetgeen me meteen op een tweede optie voor de genoemde liefhebber brengt: een groeiend aantal musea bezit werk van Van Genk, in binnen- maar vooral ook buitenland. Bij mijn weten is zijn werk te zien in Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Zwitserland, Oostenrijk, het Verenigd Koninkrijk, Kroatië, Japan en de Verenigde Staten. Daarnaast zijn er steeds meer musea die graag ‘een Van Genk’ zouden bezitten, maar die stuiten op minimale beschikbaarheid en (mede daardoor) hoge kosten indien er een werk op de markt komt.

Een derde optie om werk van Van Genk te zien: tentoonstellingen, vaak gewijd aan art brut of outsider art, die niet om hem heen kunnen of graag zijn naam opgenomen zien in de lijst van geëxposeerde kunstenaars. Op dit moment zijn er drie tentoonstellingen waar men oog in oog kan staan met een of meerdere tekeningen, schilderijen of assemblages. In Arles wordt nog tot 11 mei het Festival du Dessin gehouden, met dit jaar als centrale expositie een selectie van tekeningen uit de collectie van Antoine de Galbert. De Galbert is de bezitter van Van Genks monumentale Panorama Moskou, dat al in 1964 te zien was bij Steendrukkerij De Jong en Co. in Hilversum. Nico van der Endt spoorde het werk begin deze eeuw op in Duitsland, liet het restaureren en verkocht het, waarna het uiteindelijk terechtkwam bij De Galbert. Panorama Moskou is een van de topstukken van de tentoonstelling in Arles; uit een recensie: ‘Ne manquez pas, dès l’entrée, l’impressionnant panorama de Moscou (1956) de Willem van Genk’.2 Hoe men bij die precieze datering komt, is mij onbekend.

In Brussel zijn in museum Art et Marges tot in ieder geval 2 november drie heel andere werken te zien. Het gaat om de tentoonstelling Aussi Loin qu’ici, die te zien zal zijn in twee delen: van 24 april 2025 tot 2 november 2025 en van 13 november 2025 tot 29 maart 2026. Hieronder de werken van Van Genk:

Art et Marges, Aussi Loin qu’ici (1mei 2025)

De drie werken zijn afkomstig uit de collectie van Museum Dr. Guislain in Gent. Het werk links wordt in de database van dit museum omschreven als ‘Tekening van Brussels stadslandschap bestaande uit delen. Hier en daar kleine scheuren.’ De hoogte is volgens die database 42 cm. De afgebeelde stad is echter niet Brussel, maar Antwerpen – de Keyserlei, om precies te zijn. Wel hangt over de straat een spandoek met de tekst BEZOEKT-DIT-JAAR-DE-BRUSSELSCHEJAARBEURS. Een tekening met een vergelijkbaar perspectief van de Keyserlei is te vinden in een boekje met gedetailleerde potloodtekeningen van Antwerpen dat Van Genk in de jaren vijftig maakte, Album van Antwerpen, “de signorenstad aan de schelde!”:

Boven: Aussi loin qu’ici, onder: Album van Antwerpen (detail; particuliere collectie)

De tekening van Antwerpen die te zien is bij Art et Marges bestaat uit vier delen. Drie daarvan zijn afgebeeld in Willem van Genk bouwt zijn universum uit 2010.3

Een tweede werk bij Art et Marges, geheel rechts op de overzichtsfoto hierboven, is eveneens beschreven in de database van Museum Dr. Guislain: ‘Pentekening met vegetatie, ingekleurd met kleurpotloden. Cirkel uitgeknipt aan de linkerzijde en balpentekeningen’. De hoogte is 20,2 cm. De uitgeknipte tondo is verwerkt in de (gedeeltelijke) collage Urbanisme et Architecture (WVG-0054; linker strook, midden rechts):

Links: Aussi loin qu’ici, rechts Urbanisme et Architecture (detail)

Het knipsel was ook te zien tijdens de tentoonstelling Outsider art. Creativiteit buiten de kaders bij Gemeentemuseum in Den Haag in 2015, in een vitrine met Van Genk-varia uit de collectie van Museum Dr. Guislain. Urbanisme et Architecture hing daar eveneens.

Het derde werk bij Art et Marges is een trolleybus-assemblage die ook te zien was tijdens de tentoonstelling Willem van Genk: Mind Traffic bij het Museum of American Folk Art in New York in 2014:

Willem van Genk: Mind Traffic (foto: Hiroko Masuike/The New York Times)

In mijn “Aanzet tot een catalogue raisonné” kreeg de bus de aanduiding WVG-6019, met de kanttekening dat het ook om WVG-6018 of WVG-6021 zou kunnen gaan. Opmerkelijk is dat de assemblage volgens Art et Marges afkomstig is uit de collectie van Museum Dr. Guislain, terwijl de catalogus van de tentoonstelling in New York de Stichting Willem van Genk als eigenaar vermeldt.

De meest uitgebreide en interessante tentoonstelling die op dit moment te zien is, is Maps and Minds: A Journey with Willem van Genk van de Britse organisatie Outside In. Het betreft hier een online tentoonstelling, die men dus via de computer kan bezoeken, net als in een museum op eigen gelegenheid of via een guided tour. Outside In is, volgens de eigen website, een organisatie die een platform biedt aan ‘artists who encounter significant barriers to the art world due to health, disability, social circumstance, or isolation.’ Het project rond het werk van Van Genk maakt deel uit van het programma Step Up, dat betrokken kunstenaars via een cursus de gelegenheid biedt om vaardigheden op te doen die betrekking hebben op onderzoek naar kunstenaars en het cureren van tentoonstellingen.

Maps and Minds: A Journey with Willem van Genk

Voor de tentoonstelling werd een aantal cursisten gevraagd om te reflecteren op een specifiek werk van Van Genk, waarna hun eigen creatie naast het betreffende werk van Van Genk in de tentoonstelling werd geplaatst. Persoonlijk was ik met name gecharmeerd van de bijdragen van Jay Ottewell en Julia Fry. Ottewell reageerde op Metrostation Moskou (WVG-0095) met het werk METRO-people-LIFE: een met inkt, ballpoint en verf bewerkte, onregelmatig gevormde plak papier-maché gemaakt uit gevonden trein- en tramkaartjes. Het werk van Fry was een associatieve reactie op Airports III Garuda Indonesia (WVG-0072): een sculptuur gemaakt uit kippengaas, papier maché en pijpenragers, getiteld Black Hole of Loneliness en tentoongesteld naast de sjamanistische trommel die ze had gebruikt om tot haar creatie te komen.

De bij het project betrokken docent liet mij kort na de opening van de tentoonstelling weten: ‘It was a great pleasure working with this wonderful group of individuals, all so dedicated to the course, to the process and showing up to support each other throughout. One of the curatorial choices the artists made was to have a photograph of Van Genk front and centre of the exhibition. When viewing the exhibition she helped curate, Julia Fry said that she felt “the exhibition really honours Van Genk”. This is what the artists wanted and I hope it comes across.’4

NOTEN

  1. Zie hier. ↩︎
  2. Zie hier. ↩︎
  3. Museum Dr. Guislain / Stichting Willem van Genk, Willem van Genk bouwt zijn universum (Tielt 2010), p. 30. ↩︎
  4. E-mail van Julia Elmore aan Jack van der Weide, 4 mei 2025. ↩︎

Rechtszaak

/ Jack van der Weide / 1 reactie

Willemsplein, Arnhem | ca. 1950 | gemengde techniek op papier

Wat voorafging: in juni 2021 zag ik op de website van de kunstbeurs Art Paris 2021 een tekening van Willem van Genk staan, afkomstig van galerie Ritsch-Fisch uit Straatsburg. Naar bleek had Ritsch-Fisch in totaal vijf tekeningen van Van Genk in de verkoop, voor prijzen tussen de 6.500 en 19.500 euro. De tekeningen leken afkomstig te zijn uit de collectie van de Stichting Willem van Genk, maar onduidelijk was hoe ze in Straatsburg terecht waren gekomen. In maart 2023 bood de galerie opnieuw tekeningen van Van Genk aan; dit keer waren het er zeven, met een vraagprijs van € 17.000 per stuk. Met enige moeite kwam ik de oorsprong van de tekeningen te weten: ze waren afkomstig van Ans van Berkum, voormalig voorzitter van de Stichting Willem van Genk.

Op 14 september 2023 publiceerde dagblad NRC een uitgebreid artikel over de zaak rond de tekeningen: “Stichting beticht museumdirecteur van frauduleuze verkoop”. Journalist Arjen Ribbens had zich in de materie verdiept en had gesproken met aan aantal betrokkenen, onder wie Ans van Berkum, Nico van der Endt en Hans Looijen, de opvolger van Van Berkum als voorzitter van de Stichting Willem van Genk. Van Berkum gaf toe dat ze de tekeningen in 1998 had meegenomen tijdens de ontruiming van het appartement van Van Genk, zij het “te goeder trouw” omdat de werken in tijdschriften verborgen zaten. Pas jaren later zou ze het materiaal hebben ontdekt. Ze was tekeningen gaan verkopen om rechtszaken tegen Museum van de Geest te bekostigen en voor de kosten van haar dissertatie over de kunstenaar.1

NRC (voorkant Cultureel Supplement), 14 september 2023

Aan het einde van het NRC-artikel zei Stichtingsvoorzitter Hans Looijen dat hij juridische stappen zou gaan onderzoeken. Op 31 januari 2024 diende in de rechtbank in Lelystad een kortgeding over de kwestie, aangespannen door de Stichting Willem van Genk tegen Ans van Berkum. ‘De messen zijn duidelijk geslepen tijdens een kortgeding in de rechtbank in Lelystad. “Ik beschouw jou als mijn vijand”, zegt Van Berkum tegen de voorzitter van de stichting die haar heeft gedagvaard.’2 Advocaat Frits Huizinga eist namens de Stichting dat Van Berkum aangeeft om welke werken het gaat, wat ze heeft verkocht en wat ze heeft verdiend met de verkoop tot dusver: ‘De Stichting heeft een spoedeisend belang dat zij een volledige opgave ontvangt van hetgeen door Van Berkum is aangetroffen en de afgifte hiervan zodat de [tekeningen kunnen] worden veilig gesteld.’3

Van Berkums claim als zou zij de tekeningen hebben verworven door verjaring, is een punt dat door Huizinga wordt betwist. Van Berkum had aangegeven dat zij de tekeningen voor het eerst in 2006 had aangetroffen. ‘Zij heeft hiervan geen melding gemaakt terwijl zij nota bene voorzitter was van de Stichting en wist dat de Stichting is opgericht om het volledige werk van Van Genk te beheren overeenkomstig zijn wens en geen stukken zouden worden verkocht. Van Berkum had de [tekeningen] slechts in beheer en niet in bezit. Voor zover er sprake zou zijn van bezit is Van Berkum bezitter te kwader trouw.’4 Van Berkums advocaat Peter de Booij vindt dit allemaal onjuist en zegt dat zijn cliënt geen enkele verantwoording hoeft af te leggen. Daarbij kan ze volgens hem, omdat ze door de kwestie in opspraak is geraakt, niet meer promoveren met een dissertatie over Van Genk.

Twee weken later volgt de uitspraak van de rechter.5 Deze oordeelt dat er inderdaad sprake is van spoedeisend belang. Van Berkum hoeft echter niet aan te geven om welke werken het gaat, wat ze heeft verkocht en wat ze heeft verdiend met de verkoop tot dan toe. Wel verbiedt de rechter haar ‘om de stukken die zij in juli 1998 bij de ontruiming van het appartement aan de [Harmelenstraat 28] in [Den Haag] waar [Willem van Genk] woonde heeft meegenomen te koop aan te bieden of aan derden over te dragen, totdat in een bodemprocedure onherroepelijk is beslist wie hiervan eigenaar is’.6 De proceskosten dienen tussen beide partijen te worden verdeeld.

Er volgt derhalve een bodemprocedure om te bepalen wie de eigenaar van de tekeningen is. In januari 2025 krijg ik een mail van iemand die in het Musée d’Arts brut, singulier & autres in Montpellier heeft bezocht, met enkele foto’s van de twee werken van Willem van Genk die hij daar heeft gezien. Het ene werk is de ets Minsk 8/13 (WVG-0062), waarvan bekend is dat het museum deze bezit.7 Het andere werk is een tekening, door het museum aangeduid als Tramway en gedateerd 1945. Het betreft WVG-1010, Tramhalte, Amsterdam (zie hier), een van de tekeningen die Ans van Berkum zich had toegeëigend. Volgens de toelichting is de tekening afkomstig uit een ‘collection privée’. Op mijn vragen over het werk, via mail en via het contactformulier van het museum, wordt niet gereageerd. Daarmee blijft onduidelijk of de tekening rechtstreeks van Van Berkum of uit een andere collectie afkomstig is.

Tramhalte, Amsterdam (WVG-1010) in het Musée d’Arts brut, singulier & autres in Monpellier

Eind maart word ik gewezen op een filmpje dat te zien is op YouTube: ‘Het gaat om de achtergrond!’ Het betreft een filmpje van Stadsarchief Almere over “vormgevers van Almere”, waarin Ans van Berkum wordt geïnterviewd. Achter Van Berkum, die vermoedelijk in haar eigen woning staat, is een aantal kunstwerken te zien. Daaronder twee tekeningen van Willem van Genk, Velperplein, Arnhem (WVG-1071) en Willemplein, Arnhem (WVG-1075). Het betreft twee van de tekeningen die de inzet zijn van de genoemde bodemprocedure.

Ans van Berkum in haar interieur. Linksboven Willemsplein, Arnhem (WVG-1075), daaronder Velperplein, Arnhem (WVG-1071).

De bodemprocedure over het eigenaarschap van de tekeningen loopt nog steeds. Wie de uitkomst niet meer mee zal maken is Nico van der Endt, die op 19 januari overleed. Arjen Ribbens noemde hem in zijn necrologie voor NRC terecht ‘de grand old man van de outsiderkunst in Nederland’.8 Van der Endt vertegenwoordigde Van Genks zakelijke belangen vanaf 1976 tot diens dood, raakte met de kunstenaar bevriend en publiceerde in 2014 een boek over zijn protegé. Wat hij nog wel mee mocht maken was de publicatie van de biografie over Van Genk, De eenheid van het spinnenweb, in september 2024. Ook Van der Endt had de Stichting Willem van Genk geadviseerd om de werken die in handen waren van Van Berkum met een rechtszaak op te eisen. ‘Het kunsthistorisch belang van de tekeningen is groot, zegt hij. “Als ze eenmaal in het particuliere circuit zijn beland duiken ze nooit meer op.”’9

NOTEN

  1. Zie hier en hier. De twee vorige posts over deze kwestie hadden als titel “Straatsburg” en “Straatsburg (2)”. Voor deze post kwam “Straatsburg (3)” als titel niet in aanmerking, omdat het inmiddels niet meer om galerie Ritsch-Fisch draait. ↩︎
  2. Begin van een verslag van de rechtszaak in dagblad De Stentor (hier). Het artikel werd overgenomen in Tubantia en AD. ↩︎
  3. Pleitnota Frits Huizinga. ↩︎
  4. Ibidem. ↩︎
  5. Opnieuw verscheen er een verslag in De Stentor, “Ans mag ‘afvalberg’ van overleden schilder voorlopig niet verkopen: ‘Meer bewijs nodig’”. ↩︎
  6. Citaat uit de uitspraak op rechtbank.nl. ↩︎
  7. Het museum kocht de ets in 2018 via Galerie Hamer voor € 10.000. De ets was waarschijnlijk bij Hamer beland via Kunstuitleen Heden in Den Haag. ↩︎
  8. Arjen Ribbens, “Galeriehouder Nico van der Endt (83) maakte zich een halve eeuw lang sterk voor de outsiderkunst”, in: NRC, 24 januari 2025. ↩︎
  9. Arjen Ribbens, “Stichting beticht museumdirecteur van frauduleuze verkoop”, in: NRC, 14 september 2023. ↩︎

Procedamus

/ Jack van der Weide / 3 reacties

Detail achterzijde Colonnade Sint-Pieter (ca. 1965) | Collectie Vellekoop, Vlaardingen | foto: Museum van de Geest, Haarlem

In het interview met Bibeb uit 1964 zegt Willem van Genk, als het over Rome gaat: ‘Daar ben ik geweest. […] Ik ben na Rome naar Tsjechoslowakije gegaan. Je eet er goed in Rome, maar in Tsjechoslowakije is ’t bier weer beter.’1 Rome en Tsjechoslowakije waren ten tijde van het interview de laatste twee vakantiebestemmingen van Van Genk geweest. Over de reis naar Tsjechoslowakije in 1963 heb ik eerder geschreven (hier). De reis naar Rome moet in 1961 of 1962 hebben plaatsgevonden. Zijn zuster Addy daarover: ‘Bij z’n laatste reis naar Rome was hij te laat, hij is ’t gezelschap nagereisd en nu mag hij van de sociale werkster nooit meer naar ’t buitenland.’2

Kort na het interview met Bibeb kreeg Van Genk financieel wat meer armslag en gingen zijn reizen er anders uitzien. Tot die tijd was hij afhankelijk van groepsreizen van met name katholieke reisverenigingen. Op het schilderij Madrid (ca. 1968) geeft hij een beeld van een dergelijke reis, door een gezelschap uit Nederland af te beelden dat net is aangekomen bij zijn hotel. In de groep bevinden zich enkele mannelijke geestelijken (met witte boord) en een non, de koffers dragen onder meer de opschriften LOURDES en FATIMA. Het gezelschap is vervoerd door de firma Groeneveld uit Strijen, die reisbureau Hotam (het vaste reisbureau van de familie Van Genk) had overgenomen.3 

In maart 2023 kreeg ik een aantal foto’s toegestuurd door een nicht van Willem van Genk. In haar gangkast had ze een ordner gevonden met papieren van haar tante Tiny, Van Genks oudste zuster. In die ordner zaten het nummer van Vrij Nederland met het interview van Bibeb, de aflevering van het blad Kunst van nu met de tekst die W.F. Hermans uitsprak bij de opening van de tentoonstelling in Hilversum en de catalogus van de tentoonstelling Nieuwe Realisten in het Haags Gemeentemuseum, daar te zien in de zomer van 1964. Daarnaast bevatte de ordner een aantal papiertjes met schetsen en aantekeningen die broer Wim had gemaakt aan het einde van de jaren zestig. Op een van de papiertjes had Van Genk een schematische plattegrond van Moskou getekend, met daarbij een adres: ‘Stens, Irenestraat 17, Pijnacker (ZH), Holland’.

Aantekeningen en schetsen van Willem van Genk uit de nalatenschap van Tiny van den Heuvel-Van Genk. Linksboven het plattegrondje van Moskou met het adres in Pijnacker

Een zoekactie in Delpher naar het bewuste adres leverde onmiddellijk resultaat op, in de vorm van een aantal advertenties uit de jaren zestig van een ‘Romereisclubje’ genaamd Procedamus in pace (‘Laat ons gaan in vrede’).4 Inlichtingen waren te verkrijgen bij W.G. Stens, Irenestraat 17 in Pijnacker. Wat opviel in bijna elke advertentie was de aanduiding van de verblijfplek in Rome: ‘Prima pension, 1 min. vanaf het St.-Pietersplein’. Die formulering kwam bekend voor.

Willem van Genk beeldde het Sint-Pietersplein in Rome twee keer af, op het schilderij Colonnade Sint-Pieter (WVG-0038) en op de ets Colonnade (WVG-0065). In maart 2020 had ik een blogpost geschreven over de etsen van Van Genk (hier), waarop ik een reactie kreeg van Jan Vellekoop, bezitter van zowel het schilderij als een exemplaar (1/5) van de ets. Vellekoop schreef dat schilderij en ets de zuilenrij van Bernini vanuit twee verschillende hoeken toonden, maar dat op de achterkant van het schilderij een uitgeknipte tekening was geplakt die erg veel leek op de ets. De tekst onder die tekening: ‘Waar wij logeren. 1 min. van ’t St. Pietersplein!’ Gedeeltelijk over de tekening was een suikerzakje geplakt met een afbeelding van het parochiehuis in Pijnacker.

Wilhelmus Gerrit (Wim) Stens (1905-1998), tijdens zijn werkzame leven adjunct commies bij de NS, was zeer actief binnen het katholieke gemeenschapsleven van Pijnacker. Onder zijn leiding maakte in de jaren zestig een groep van zo’n veertig personen jaarlijks een treinreis naar Rome, waarbij men verbleef in het pension annex klooster van de Zusters van Onze-Lieve-Vrouw van Smarten in de Borgo Santo Spirito, naast het Sint-Pietersplein. Stens was tevens amateurschilder en gebruikte een tekening naar een van zijn schilderijen, een doorkijkje vanaf het Sint-Pietersplein naar het pension Casa Santo Spirito van de  Suore Francescane dell’ Addolorata, als reclame in de folders voor de reis. Het was deze tekening die Van Genk op de achterkant van zijn schilderij Colonnade Sint-Pieter plakte en die de inspiratie vormde voor de ets Colonnade.

V.l.n.r. het schilderij van Wim Stens, de tekening in de folder van Procedamus in pace en de ets Colonnade van Willem van Genk

Dat er een verband bestond tussen de tekening in de folder van Procedamus in pace en de ets Colonnade, blijkt ook uit enkele foto’s van het interieur van het appartement van Van Genk. Daarop is te zien dat hij in zijn woning minimaal twee exemplaren van zijn ets had opgehangen, beide keren samen met de tekening uit de folder. De ene combinatie hing op de gangdeur in het achterste deel van zijn woonkamer, de andere had hij bevestigd aan een muur in zijn slaapkamer.

Interieur Harmelenstraat 28 in Den Haag. Links de gangdeur in het achterste deel van de woonkamer (foto: Nico van der Endt, 1986), rechts een deel van de slaapkamer van Willem van Genk (foto: Stichting Collectie De Stadshof, 1998)

Van Genks ets Colonnade is zeker geen een-op-een kopie van de tekening in de folder van Procedamus in pace. Bernini’s zuilenrij is op de ets veel dominanter aanwezig, inclusief de onderzijde van de overdekking. De kleine figuurtjes en voertuigen onder en achter de colonnade benadrukken bovendien de omvang van het bouwwerk. Het geheel geeft een indruk van nietigheid weer die de beschouwer kan hebben, een gevoel dat ontbreekt bij het schilderij en de tekening van Stens. Daarbij doet de afbeelding sterk denken aan twee oudere tekeningen van Van Genk (waaronder WVG-1078), van de Haarlemmerpoort in Amsterdam. Hier ligt eveneens de nadruk op de imposante zuilen van de poort, met een doorkijkje naar achterliggende gebouwen.

Maar waarom noteerde Willem van Genk eind jaren zestig de naam en het adres van Wim Stens op een schematisch getekend plattegrondje van Moskou? De toevoegingen ‘(ZH)’ en ‘Holland’ lijken erop te wijzen dat hij Stens een kaartje of brief wilde sturen. Rond dezelfde tijd maakte hij ook plannen om Rome weer een keer te bezoeken, mogelijk wilde hij het adres van pension Casa Santo Spirito weten. Een iets verder gezochte hypothese is dat Van Genk met het idee speelde om een ‘Moskoureisclubje’ te beginnen, naar voorbeeld van Procedamus in pace. Was hij immers niet inmiddels een ervaren Moskoureiziger die de stad goed kende en die Nederlandse toeristen zou kunnen rondleiden? Het is er hoe dan ook nooit van gekomen. Waarschijnlijk maar goed ook, voor zowel Van Genk als zijn potentiële klanten.

NOTEN

  1. Bibeb, ‘Ik ben een stuk grijs pakpapier’, 112-113. ↩︎
  2. Ibidem, 113. ↩︎
  3. ‘Geschiedenis van busbedrijf Groeneveld’, in: De heraut van Strijen 19/2 (september 2007), 6-13 (aldaar 9). Dat het reisgezelschap is vervoerd door Groeneveld, is af te leiden uit de bus die uiterst links te zien is ↩︎
  4. De advertenties verschenen in onder andere De Tijd en de Volkskrant. ↩︎

Waarheidfestival

/ Jack van der Weide / 1 reactie

Waarheidfestival | ca. 1965-1970 | gemengde techniek op papier | 108,5 x 159 cm | Stichting Willem van Genk, Haarlem

In de Amsterdamse locatie van Museum van de Geest, in het gebouw van H’ART Museum aan de Amstel (voorheen de Hermitage), is tot en met 1 december 2024 de tentoonstelling Who Cares? te zien, over vergeten slachtoffers en verborgen helden binnen de psychiatrie en verstandelijke gehandicaptenzorg tijdens de Tweede Wereldoorlog. Als onderdeel van de tentoonstelling wordt ook een werk van Willem van Genk getoond: Waarheidfestival, een collage uit de tweede helft van de jaren zestig. Op YouTube is een “Kunstverhaal” over Waarheidfestival te lezen,1 een korte video naar aanleiding van de tentoonstelling Woest in 2019/2020. Toenmalig curator Ans van Berkum belicht daarin enkele aspecten van het werk.

‘Wat fijn dat we welkom zijn op het Waarheidsfestival, het jaarlijkse evenement van de Communistische Partij Nederland’, zo begint Van Berkum haar verhaal. Kort na de Tweede Wereldoorlog, in de hoogtijdagen van de CPN, organiseerde partijkrant De Waarheid (in 1940 opgericht als verzetsblad) voor het eerst het zogeheten “Waarheid Zomerfeest”. Het werd gehouden in Openluchttheater Birkhoven in Amersfoort. Het feest in 1946 was dermate succesvol dat het een jaarlijkse traditie werd. Pas in 1960, het jaar dat De Waarheid twintig jaar bestond, ontstond de naam Waarheid(s)festival en werd de Amsterdamse RAI de vaste locatie.

Willem van Genk was een vaste bezoeker van de bijeenkomst. Dick Walda: ‘Eén keer per jaar bezocht hij het Waarheidsfestival, meestal in alle zalen van de RAI in Amsterdam. […] Het leek op een carnavalsgebeuren, maar dan met veel sprekers en daar tussen door optochten, muziekensembles en dansgroepen uit Rusland en Oost-Europa. Willem vond het prachtig zoals hij ook een groot liefhebber van carnaval was.’2

Centrale afbeelding in de collage is een portret van een man met een ringbaard, een bril met getinte glazen en een openhangend hemd, achter twee microfoons. Volgens Van Berkum verzorgt hij ‘de aankondigingen voor het festivalpubliek.’ Over zijn identiteit laat ze zich niet uit. Dick Walda dacht zeker te weten dat het hier gaat om een geïdealiseerd zelfportret: ‘Willem maakte een aantal zelfportretten. Dit is er een van. Willem zag zichzelf graag als “een man van de wereld”, van alle markten thuis. Hij spreekt het volk toe.’3 Nico van der Endt was desgevraagd minder zeker: ‘Ik heb dat nooit gedacht en heb ook nu grote twijfels. Zo’n ringbaardje … open shirt … daarvoor moet je wel een beetje ijdel zijn, was hij allesbehalve.’4

Een extra complicatie bij de identificatie van de man is de naam AAT VERHEY die onder hem te zien is.5 Mogelijk is dit een latere toevoeging. Er bestond inderdaad een prominente CPN’er genaamd Verhey/Verheij: Harry Verheij, een voormalig verzetsman die van 1958 tot 1978 lid was van de gemeenteraad van Amsterdam, van 1966 tot 1978 als wethouder. Harry Verheij leek enigszins op de man op Waarheidfestival (bril, haargrens) maar had geen ringbaard en ging meestal in driedelig pak gekleed. Officieel waren zijn voornamen Arie Adriaan, wat in de buurt komt van Aad/Aat, maar hij ging als “Harry” door het leven (zijn verzetsnaam). Zijn zoon Paul Verheij was eveneens landelijk bekend, als voorzitter van de studentenvereniging ASVA en Maagdenhuisbezetter, maar leek in niets op de man op Waarheidfestival.

Harry Verhey (1917-2014)

Waarheidfestival lijkt, zoals vaker bij Van Genk, een collage te zijn waarvan de huidige omvang het product is van voortdurende toevoegingen door de maker. Een schematische weergave van het werk laat zien dat het symmetrisch is opgebouwd:

A is de hoofdafbeelding met de man achter de microfoons. B1 en B2 bevatten afbeeldingen van raketten die worden gelanceerd. C1, C2 en F zijn gevuld met teksten en tekeningen in vooral balpen, waarbij met name F een uitermate chaotische indruk maakt. Inhoudelijk zijn deze drie delen van het werk duidelijk verwant. Een dergelijke verwantschap verbindt ook D1, D2, E1 en E2, die gevuld zijn met een soort graffiti en waar verf het dominante materiaal is.6 Als om de speciale positie van deze vier delen aan te geven, heeft Van Genk ze met oranje lijnen van de rest van de collage gescheiden.

Detailfoto’s van Waarheidfestival laten iets zien over de wordingsgeschiedenis van het werk. Zo blijkt F óver de bovengedeeltes van B1, A en B2 te zijn geplakt, maar zijn B1 en B2 weer over C1 en C2 bevestigd. Het meest intrigerend is het deel dat ik in het schema met A heb aangegeven. Dat loopt namelijk veel verder naar onderen door dan op het eerste gezicht het geval lijkt te zijn. In III en IV zijn de handen van de man achter de microfoons te zien, ook herkenbaar aan de mouwen van zijn bruine shirt. In zijn linkerhand (III) heeft hij een sigaret, vóór die hand staat een waterkan. Rechts (IV) heeft hij een glas in zijn hand.

Tussen III en IV had Van Genk een afdruk van een van zijn etsen geplakt (G). Volgens Van Berkums kunstverhaal gaat het om ‘een stuk van zijn ets Silja Line‘, maar eerder liet ik al weten dat het om de ets Rondvaart ging. Uit de ets had de kunstenaar een tondo gesneden, dat hij opvulde met verwijzingen naar de tentoonstelling Nieuwe Realisten uit 1964.7

Waarheidfestival (detail, vak G)

Rondom de tondo zijn twee namen te lezen: DS HEWLET JOHNSON, met de toevoeging RIP en tussen voor- en achternaam een hamer-met-sikkel symbool; en FRANCIS SPELLMAN, met tussen voor en achternaam een hakenkruis. Hewlett Johnson (1874-1966) was een Britse geestelijke met uitgesproken sympathieën voor Stalin en de Sovjet-Unie, die het desalniettemin schopte tot deken van Canterbury. Francis Spellman (1889-1967), in veel opzichten de tegenpool van Johnson, was een Amerikaanse kardinaal met uitermate reactionaire opvattingen die gold als een communistenvreter. Dat Van Genk ze hier letterlijk tegenover elkaar plaatste, past binnen de algehele thematiek in Waarheidfestival van kapitalisme (Verenigde Staten) versus communisme (Sovjet-Unie).

Van Berkum signaleert in haar kunstverhaal dat er in de centrale afbeelding van de man achter de microfoons de ‘koppen […] van een paar nette heren met brillen’ te zien zijn. Inderdaad zijn links en rechts in de afbeelding in totaal acht contourtekeningen van profielen te zien, deels overgeschilderd of overgeplakt. Dit is enerzijds een houvast bij het bepalen van de wordingsgeschiedenis van het werk, anderzijds toont het eens temeer de eenheid aan van de centrale afbeelding. De profielen zijn niet van willekeurige ‘nette heren met brillen’,8 maar van Francis Spellman:

Links: Francis Spellman, rechts: detail uit Waarheidfestival (vak III)

Keren we nog even terug naar de tondo met verwijzingen naar de tentoonstelling Nieuwe Realisten. Op de diagonale strook in de tondo staat de naam PIETER BRATTINGA, de man die Van Genk tussen 1964 en 1973 vertegenwoordigde. In dat laatste jaar kwam een einde aan hun ‘samenwerking’, tot kort daarvoor was Van Genk er vast van overtuigd dat Brattinga een beroemd kunstenaar van hem zou maken. In haar kunstverhaal merkt Van Berkum over Brattinga op: ‘Die had hem qua begeleiding ernstig in de steek gelaten.’ Ten tijde van deze collage was dit echter bepaald nog niet het geval (althans niet in de ogen van Van Genk en zijn directe omgeving), wat ons brengt op de datering van Waarheidfestival.

Volgens de website van Museum van de Geest is die datering ‘ca. 1965-1970’, en dat lijkt helemaal te kloppen met alle elementen die op de collage te zien zijn. Zo is de ets Rondvaart uit 1966 en overleed (‘RIP’) ook Hewlett Johnson in dat jaar. Waarheidfestival is daarnaast tweemaal gesigneerd, waarbij verschillende jaartallen zijn gebruikt. Een vroege ondertekening is te vinden in de rechterbenedenhoek van vak B2: een stempel met een gestileerd WG-logo en het jaartal 1965:

Waarheidfestival (detail, vak B2 / C2 / E2)

Rechtsonder het gehele werk staat Politiek Scala ’68 Bragah Studio / WFAM van Genk – ’s Gravenhage. Uit de toevoeging ‘Bragah Studio’ blijkt dat Van Genk ten tijde van Waarheidfestival nog volledig in de samenwerking met Brattinga geloofde.9 Onduidelijk is waarom ’68 is doorgehaald: was de kunstenaar op andere gedachten gekomen, wilde hij de collage misschien nog verder uitbreiden, of was het inmiddels 1969? Wel had Van Genk kennelijk een andere titel dan “Waarheid(s)festival” in gedachten, namelijk “Politiek Scala”. Een titel die in ieder geval meer zei over het werk als geheel.

NOTEN

  1. Hier (geraadpleegd 7 december 2023). ↩︎
  2. E-mails van Dick Walda aan Jack van der Weide, 13 en 14 december 2023. ↩︎
  3. Ibidem ↩︎
  4. E-mail van Nico van der Endt aan Jack van der Weide, 14 december 2023. Een aanwijzing zou eventueel ook nog de tatoeage op de borst van de man achter de microfoons kunnen zijn, net zichtbaar onder zijn ophangende shirt. Het lijkt om een op- of ondergaande zon en een anker te gaan, met een niet te ontcijferen tekst. ↩︎
  5. Elders schrijft Van Berkum dat de afbeelding van de man achter de microfoons ‘het portret van CPN’er Aat Verhey’ betreft (“Een vogel boven de stad”, p. 56). ↩︎
  6. Denkbaar is dat Van Genk in deze partijen geprobeerd heeft op een COBRA-achtige manier te werken. ↩︎
  7. Van Berkum: ‘Midden onder de centrale figuur heeft Van Genk een stuk van zijn ets Silja Line geplakt, met daarop een ronde schildering met de titel van een expositie in Den Haag waaraan hij zelf deelnam: Nieuwe Realisten.’ Dat laatste klopt, maar het gaat niet om een schildering op de ets, maar om een schildering in de uitsnede. ↩︎
  8. Met dank aan Jan Vellekoop, die mij hierop wees. ↩︎
  9. Eerder heb ik verschillende malen aangegeven dat ‘Bragah Studio’ verwijst naar de gewenste samenwerking met Brattinga. Zo staat onder de collage Keulen onder meer PIETER BRATTINGA & CO | BRAGAH STUDIO HOLLAND | ONTWERP WFAM van GENK | S’GRAVENHAGE STEENDRUKKERIJ | V/H (WED) de JONG & Znen HILVERSUM n/h | COPYRIGHT BRAGAH STUDIO (cf. hier). ↩︎

Aanzet tot een catalogue raisonné (21)

/ Jack van der Weide / 2 reacties

Dit is het eenentwintigste deel van een aanzet tot een catalogue raisonné van het oeuvre van Willem van Genk.

Still uit de documentaire over Willem van Genk door Theo Faber (2021) met WVG-1085 en WVG-1086 (YouTube)

Als gezegd, het is moeilijk om aan te geven om hoeveel tekeningen gaat het in de kwestie die ik hier en hier heb beschreven, omdat er tekeningen zijn die ik niet heb gezien en/of waar ik geen foto’s van heb. In onderstaande opsomming een paar laatste tekeningen waarvan ik denk te weten dat ze onder beheer van Stichting Willem van Genk zouden of hadden moeten vallen.

WVG-1081

Laurenskerk, Rotterdam | ca. 1950 | inkt op papier | ca. 34 x 22 cm | particuliere collectie

Pentekening in zwart/wit, in stijl en techniek enigszins vergelijkbaar met Prins Hendrikkade, Amsterdam  (WVF-0005). De Laurenskerk in Rotterdam is ook afgebeeld op WVG-1047 en WVG-0131. Litho WVG-0131b kent dezelfde voorstelling als deze tekening.

De tekening werd in februari 2022 door een particuliere verzamelaar overgenomen van Ans van Berkum. ‘Omdat we in de aanloop naar de tentoonstelling Woest met elkaar hadden samengewerkt wilde ze mij de toren cadeau doen. Nou ja, ze verlangde in ruil wel een donatie […] voor haar aanstaande dissertatie over Van Genk. […] Die donatie voelde als een koop.’1

De tekening was te zien bij Galerie Weisbard in Rotterdam, van 14 oktober tot en met 4 november 2022.

WVG-1082

Stadstram Antwerpen | ca. 1950 | gemengde techniek op papier

Opsomming van de tramlijnen in Antwerpen. Over de lijst is een logo geplaatst van een cirkel met de letter B; cf. WVG-1008.

De tekening was te zien tijdens de tentoonstelling Essenties 1 bij museum Het Dolhuys in Haarlem, van 9 juni tot 13 september 2015.

Boven links WVG-1073, boven rechts WVG-1074, onder WVG-1075

WVG-1083

Plan van Delft | ca. 1950 | gemengde techniek op papier

Stadsplattegrond van Delft, een stad die (voor zover bekend) verder niet voorkomt binnen het oeuvre van Van Genk. Gezien de nabijheid van Den Haag en de vele historische gebouwen is dit opmerkelijk.

De tekening was te zien tijdens de tentoonstelling Essenties 1 bij museum Het Dolhuys in Haarlem, van 9 juni tot 13 september 2015.

WVG-1084

Radiogids | ca. 1950 | potlood op papier

Reclametekening in de vorm van een kort stripverhaal. Een meisje zegt tegen haar moeder: Mams hebben we al de nieuwe radiogids – knal!!!, waarop de moeder (lezend in de radiogids) antwoordt: Ja kind we krijgen hem weer geregeld gestuurd extra oplaage! In het tekstwolkje van de dochter staat ook een tekening van een vrouw, met daarboven de tekst Heut – Carmen Miranda. In de linker bovenhoek staat een wat losser getekend persoon met een blinddoek om, met de tekst Tracht gèèn Blindemannetje te spelen met uw buitenlandse programmas!

Van Genk had langere tijd de ambitie om als reclametekenaar in zijn onderhoud te voorzien. Diverse tekeningendie hij rond 1950 maakte, kunnen in deze context worden beschouwd. De nauwkeurig getekende kapsels van de drie afgebeelde vrouwen (dochter, moeder en Carmen Miranda) zijn daarbij niet los te zien van het haarfetisjisme van de kunstenaar.

De tekening was te zien tijdens de tentoonstelling Woest bij Outsider Art Museum in Amsterdam, van 19 september 2019 tot 3 januari 2021.

WVG-1084

Theo Faber maakte in 2011 over Willem van Genk de documentaire Een getekende ziel (ca. 50 minuten), in samenwerking met Ans van Berkum. Daarin was een aantal tot dan toe onbekende tekeningen van Willem van Genk te zien, die gedeeltelijk in de vorige delen van deze aanzet tot een catalogue raisonné aan de orde zijn gekomen. Een getekende ziel was enige tijd op YouTube te zien maar werd commercieel nooit uitgebracht vanwege de hoge kosten van de muziekrechten. Faber, voormalig cameraman en editor voor RTV-Almere, maakte in 2021 een gewijzigde en ingekorte versie van zijn documentaire (ca. 20 minuten), waarin Van Berkum geen rol meer speelde en met andere, rechtenvrije muziek.2 Onderstaande tekeningen ken ik alleen van beelden uit een van beide versies; de afbeeldingen zijn derhalve stills daaruit.

WVG-1085

Stadsnet Nijmegen | ca. 1950 | gemengde techniek op papier

Enigszins slordig getekende en niet geheel correct plattegrond van Nijmegen met daarop aangegeven de verschillende routes van bus, tram en trein. Linksboven de tekst [Sta]dsnet Nijmegen (depôts statie Waelkade Nimwegen laag). In Nijmegen reed tussen juli 1952 en maart 1969 de trolleybus, deze tekening lijkt daarom in ieder geval van vóór juli 1952 te zijn.

WVG-1086

Algemeen Handelsblad | ca. 1950 | potlood op papier

Vermoedelijk gaat het hier om een fragment van een grotere potloodtekening, in dezelfde stijl als WVG-1084 en met vergelijkbare kenmerken. Een jonge vrouw leest een krant, waarop duidelijk ALGEMEEN HANDELSBLAD staat. Boven haar hoofd een reclameleus: U leest toch ook ….. “het Algemeen Handelsblad“?

WVG-1085 en WVG-1086

WVG-1087

Meisje met spiegel | ca. 1950 | potlood op papier

Potloodtekening van een zittend meisje aan een tafel dat een handspiegel voor zich houdt. De erotische lading van de tekening was voor Van Genk nog sterker door het kapsel van het meisje, nadrukkelijk in beeld gebracht. Er lijkt een verband te zijn met WVG-1084 en WVG-1086.

WVG-1088

Bomenlaantje | ca. 1950 | potlood op papier

Potloodtekening van een bomenlaantje, mogelijk dezelfde locatie als afgebeeld op WVG-0110 en/of WVG-1004 en/of WVG-1017 en/of WVG-1019 en/of WVG-1061. Qua techniek en materiaalgebruik zijn er overeenkomsten met WVG-1087.

WVG-1087 en WVG-1088

WVG-1089

Auto (uitgeknipt) | ca. 1950 | inkt op papier

Tekening (waarschijnlijk: fragment uit een grotere tekening) in zwart/wit van een straat, waarbij een auto is uitgeknipt die gebruikt is in de collage Brooklyn Bridge (WVG-0047; links in het midden, naast de letters in rood, wit en blauw). De stijl is vergelijkbaar met WVG-1059 en WVG-1060.

WVG-1090

Tram 21 | ca. 1950 | gemengde techniek op papier

Tekening van een straattafereel met een tram en enkele uitstappende passagiers. Aan de onderkant is een vorm uitgeknipt van een man met een pet en mogelijk een hand- of boekenkar, zoals te zien op WVG-1077.

WVG-1089 en WVG1090

WVG-1091

Haventafereel | ca. 1950 | gemengde techniek op papier

Scène met enkele schepen op een rivier, een boei, een kraan op een horizontale stellage en een opstijgend vliegtuig. Mogelijk gaat het om een afbeelding van de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij, gevestigd op de Heijplaat aan de zuidelijke Maasoever. Het vliegtuig zou dan te verbinden zijn met het nabijgelegen vliegveld Waalhaven, dat tot in de Tweede Wereldoorlog bestond. Een andere mogelijkheid is het havengebied van Amsterdam, vanwege de tekst op het grote schip rechts (AMSTERDAMSCHE LLOYD). De beelden in Een getekende ziel suggereren dat het hier om een fragment uit een grotere tekening gaat.

WVG-1092

Leidseplein, Amsterdam | ca. 1950 | gemengde techniek op papier

Straattafereel met twee uitgeknipte tondo’s die zijn gebruikt in de collage Amsterdam (WVG-0047; links onder, en achter de letter A van AMSTERDAM). De tekening heeft veel overeenkomsten met WVG-1040. Het gebouw links is andermaal het Hirschgebouw aan het Amsterdamse Leidseplein. Ook hier een reclame voor een film boven de straat: I’ll Be Seeing You uit 1944, in Nederland uitgebracht onder de titel De Bittere Waarheid. De hoofdrolspelers Shirley Temple, Ginger Rogers en Joseph Cotten worden alle bij naam genoemd. De reclame links (GAMBA IJS) verwijst naar IJssalon Gamba in de Reguliersbreestraat, tegenover bioscoop Tuschinski. Emilio Gamba was een van de eerste Italiaanse ijsmakers in Nederland, met zaken in Den Haag (vanaf 1934) en Amsterdam (vanaf 1936).

WVG-1091 en WVG-1092

WVG-1093

Grote markt, Groningen | ca. 1950 | gemengde techniek op papier

Twee fragmenten van een tekening van de noordzijde van de Grote Markt in Groningen, inclusief veel reclameopschriften, trolleybussen, auto’s, voetgangers en zelfs een fietser. Groningen wordt niet heel vaak afgebeeld door Van Genk; zie echter WVG-0128 en WVG-1077.

WVG-1093

NOTEN

  1. Arjen Ribbens, “Stichting beticht museumdirecteur van frauduleuze verkoop”, in: NRC, 14 september 2023. ↩︎
  2. Hier te zien. ↩︎

Aanzet tot een catalogue raisonné (20)

/ Jack van der Weide / 1 reactie

Dit is het twintigste deel van een aanzet tot een catalogue raisonné van het oeuvre van Willem van Genk.

Sint Walburgiskerk, Zutphen (achterzijde WVG-1080)

Deze keer tien tekeningen waarvan ik goede afbeeldingen heb. Bronnen, steeds vermeld bij de betreffende tekening, zijn de oude website van Stichting Willem van Genk, galerie J-P Ritsch-Fisch en Ans van Berkum. Van zeven van de tien tekeningen ken ik geen afmetingen. Daar staat tegenover dat de foto’s van goede kwaliteit zijn.

WVG-1071

Velperplein, Arnhem | ca. 1950 | gemengde techniek op papier

Straattafereel bij avond op het Arnhemse Velperplein. Het perspectief is vergelijkbaar met dat van WVG-1027, zij het dat nu vanaf een hoger punt wordt gekeken – mogelijk de toren van de Sint Martinuskerk (cf. WVG-1011). De trolleybus rechts, voor de V&D, suggereert een naoorlogse situatie.

Ans van Berkum mailde mij een foto van de tekening op 24 augustus 2018.

WVG-1071

WVG-1072

Velperplein, Arnhem | ca. 1950 | gemengde techniek op papier

Straattafereel op het Arnhemse Velperplein, iets meer naar het zuiden dan op WVG-1063. Op de bovenrand van het boekenstalletje linksonder staat N.S.D.A.P., hetgeen een situatie tijdens de Tweede Wereldoorlog suggereert. Het gebouw rechts, de Levensverzekering Maatschappij Arnhem, is ook afgebeeld op WVG-0119.

Ans van Berkum mailde mij een foto van de tekening op 19 augustus 2018.

WVG-1072

WVG-1073

Eusebiuskerk, Arnhem | ca. 1950 | gemengde techniek op papier

Met potlood ingekleurde tekening van de Arnhemse Eusebiuskerk, gezien vanuit het zuidwesten. Rechts ervan de Sint-Walburgiskerk, uiterst rechts de oude Rijnbrug (tegenwoordig John Frostbrug).

Ans van Berkum mailde mij een foto van de tekening op 19 augustus 2018.

WVG-1073

WVG-1074

Velperplein, Arnhem | ca. 1950 | inkt op papier

Pentekening die linksboven door Van Genk zelf wordt toegelicht: Velperplein gezien van uit het raam van Vroom & Dreesman, met daaronder de toevoeging De Martinikerk zit ook in stijgers van de restauratie. Zie o.a. WVG-1011.

Ans van Berkum mailde mij een foto van de tekening op 19 augustus 2018.

WVG-1074

WVG-1075

Willemsplein, Arnhem | ca. 1950 | gemengde techniek op papier

Straattafereel met een verkiezingsdemonstratie voor de PvdA op het Willemsplein in Arnhem. Mijn eerste gedachte was dat het hier gaat om de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen op 22 juni 1949. Dit zou echter niet stroken met de twee afgebeelde trolleybussen, die pas vanaf 5 september 1949 in Arnhem reden. De volgende gemeenteraadsverkiezingen waren op 29 mei 1953. De demonstratie zou dan tevens een 1 mei-optocht kunnen zijn, een bekend beeldmotief binnen het werk van Van Genk. De tekening toont opvallende overeenkomsten met zijn schilderij Schwebebahn Wuppertal (WVG-0030; zie hier): de drukke beeldvulling, de afgesneden personen aan de onderkant van de afbeelding en een gedeeltelijke inkadering van de scène door het afdak (vermoedelijk van een bushalte) rechtsboven. Het Arnhemse Willemsplein is ook te zien op WVG-0125, inclusief het gele gebouw links (De Nederlanden van 1845 uit 1939 van architect Willem Dudok).

Ans van Berkum mailde mij een foto van de tekening op 24 augustus 2018.

WVG-1075

WVG-1076

Geldersche Achterhoek | ca. 1950 | gemengde techniek op papier

Gedetailleerde plattegrond van de Achterhoek, met speciale aandacht voor wegen en openbaar vervoer-verbindingen. Zie ook WVG-1004 en WVG-1007.

Ans van Berkum mailde mij een foto van de tekening op 2 oktober 2018.

WVG-1076

WVG-1077

Een fantasie op de Groningsche Streekdag | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | 27,5 x 21 cm

Straattafereel in Groningen met een trolleybus, enkele passagiers en voetgangers, een vrachtwagen en een karretje met boeken. Tekst op de achterkant: Een fantasie op de Groningsche Streekdag, (waar ook wordt gezinspeeld op de nieuwe aanwinst der gemeentetransport n.l. de elektrische bus in het stadsnet Groningen.)1 Voor informatie over de trolleybus in Groningen, zie hier.

De tekening was te zien op de oude website van Stichting Willem van Genk (gehost door Nuoska), die tot half november 2022 te benaderen was; en werd in 2021 aangeboden (en verkocht) door galerie J-P Ritsch-Fisch. Ans van Berkum mailde mij op 24 augustus 2018 een foto van de tekening, die ook stond afgebeeld in het bij WVG-1038 genoemde document uit 2013 met een plan voor een centrum voor outsiderkunst in Almere.

WVG-1077

WVG-1078

Haarlemmerpoort, Amsterdam | ca. 1950 | gemengde techniek op papier

Afgebeeld in het uitzicht onder de poort aan het Haarlemmerplein, in de richting van het stadscentrum. Een bijna identieke tekening gebruikte Van Genk in de collage Amsterdam (WVG-0047; zie hier).

De tekening was te zien op de oude website van Stichting Willem van Genk (gehost door Nuoska), die tot half november 2022 te benaderen was. De tekening hing/hangt in de woning van Ans van Berkum.

WVG-1078

WVG-1079

Hotel Oranje Nassau, Arnhem | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | 24 x 36 cm

Hotel Oranje Nassau in Arnhem, gezien door het raam van de stationsrestauratie. Het hotel aan het Stationsplein werd in de Tweede Wereldoorlog verwoest. Het regent, net als op WVG-1006, WVG-1014 en WVG-1031.

De tekening werd in 2023 aangeboden door galerie J-P Ritsch-Fisch.

WVG-1079

WVG-1080

Doetinchemmer straatweg | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | 23 x 35 cm

Op de achterkant van dit werk de tekst: (andere zijde) Doetinchemmer straatweg | Hoog Keppel/Laag Keppel dienst G.T.W. (avondopname). Afgebeeld is een bus die bij avond over een door bomen omzoomde weg rijdt, voorbij een verlicht gebouw.

De tekening werd in 2023 aangeboden door galerie J-P Ritsch-Fisch en bleek toen aan de achterkant eveneens een afbeelding te hebben: een ingekleurde pentekening van de Sint Walburgiskerk in Zutphen, met de tekst Groeten uit Zutphen!

WVG-1080

NOOT

  1. Tekst overgenomen uit een email van Ans van Berkum aan Jack van der Weide, 24 augustus 2018. ↩︎

Aanzet tot een catalogue raisonné (19)

/ Jack van der Weide / 1 reactie

Dit is het negentiende deel van een aanzet tot een catalogue raisonné van het oeuvre van Willem van Genk.

Plattegrond Amsterdam (WVG-1064)

Opnieuw een aantal zaken die te zien waren tijdens de tentoonstelling Woest in het Outsider Art Museum in Amsterdam, van 19 september 2019 tot 3 januari 2021.

WVG-1061

Zandpad met bomen | ca. 1950 | potlood op papier | ca. 40 x 25 cm

Zwart/wit-tekening met een uitgeknipte tondo, die is gebruikt in de collage Amsterdam (WVG-0047; rechterbenedenhoek).

WVG-1062

Straatafereel met draaiorgel | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 20 x 30 cm

Straattafereel met een uitgeknipte tondo, die is gebruikt in de collage Amsterdam (WVG-0047; rechts van het midden, de rechter van de twee verbonden tondo’s).

Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019. Boven links WVG-1061, boven rechts WVG-1062, daaronder WVG-1063, onder links WVG-1064, onder rechts WVG-1065

WVG-1063

Damrakleven | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 3 x 12 cm

Fragment van een tekening met lijnen, streepjes en groene krulletje. Rechtsboven het woord Damrakleven.

WVG-1064

Plattegrond Amsterdam | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 40 x 55 cm

Plattegrond met een uitgeknipte tondo, die is gebruikt in de collage Amsterdam (WVG-0047; links van het midden, tegen de bovenrand).

De tekening was te zien op de oude website van Stichting Willem van Genk (gehost door Nuoska), die tot half november 2022 te benaderen was.

WVG-1065

Achterruit tram | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 35 x 50 cm

Uitzicht door de achterruit van een tram met een uitgeknipte tondo, die is gebruikt in de collage Amsterdam (WVG-0047; links van het midden, links naast de tekening van het Paleis op de Dam).

WVG-1066

Graafschapsbode | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 35 x 17 cm

Twee gebouwen in Arnhem met daartussen een straat; op de straatnaambordjes: VELPERPLATZ (Velperplein), KAZERNELAAN en JANSSINGEL. Op de zijmuur van het linker, groen ingekleurde gebouw staat een reclame voor Vroom & Dreesman. Het rechter, rood ingekleurde gebouw is blijkens het gevelopschrift het Arnhems filiaal van de krant GRAAFSCHAPSBODE. Vóór de gebouwen hangen bovenleidingen voor trams of trolleybussen.

Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 12 september 2020; WVG-1066

WVG-1067

España staatkundig | ca. 1950 | boekje, gemengde techniek | ca. 15 x 30 cm

Boekje met teksten en tekeningen over Spanje, waarschijnlijk in het kader van een voorgenomen vakantiereis. Mogelijk is er een verband met Madrid (WVG-0033) of de onvoltooide tekening van de metro in Madrid (WVG-088).

WVG-1068

Boekenweek | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 10/15 x 12 cm

Fragment van een tekening met een gevelrij. Aan de onderkant de tekst DE BOEKENWEEK, aan de linkerkant (verticaal) CINEAC.

Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019. Boven links WVG-1067, boven rechts WVG-1068, onder links WVG-1069, onder rechts WVG-1070

WVG-1069

Encyclópèdy | ca. 1950 | omslag, gemengde techniek | ca. 25 x 40 cm

Zelfgemaakt omslag voor deel II van de encyclopedie van G.L. Kepper (1890). Op de voorkant (en kleiner op de rug) een logo WvG dat al enigszins lijkt op het logo waarmee Van Genk later veel van zijn werk zou signeren. Op de achterkant twee maal een naamstempel met als adres MAGNOLIASTR. 10 in den Haag; en een datumstempel 14 JULI 1941.

WVG-1070

Spoorjubileum | ca. 1950 | schetsboekje met ringband, inkt op papier | ca. 20 x 30 cm (per blad)

Op de enige mij bekende foto is links het Nieuw stationsgebouw te Utrecht getekend vanuit vogelvluchtperspectief. In de rechterbenedenhoek van de tekening is een kadertje met teksten toegevoegd, onder andere SPOORJUBILEUM | 1839 – 1939 – 1944. Op het rechterblad is het Damrak in Amsterdam te zien, met warenhuis De Bijenkorf. De stijl van de tekeningen lijkt sterk op die van WVG-1051.

Aanzet tot een catalogue raisonné (18)

/ Jack van der Weide / 1 reactie

Dit is het achttiende deel van een aanzet tot een catalogue raisonné van het oeuvre van Willem van Genk.

Aankondiging op Facebook van een tentoonstelling met werk van Willem van Genk. Het getoonde werk is WVG-1054

Opnieuw een aantal tekeningen dat te zien was tijdens de tentoonstelling Woest in het Outsider Art Museum in Amsterdam, van 19 september 2019 tot 3 januari 2021.

WVG-1051

Stadsgezicht met station | ca. 1950 | potlood op voorbedrukt papier | ca. 20 x 20 cm

Stadsgezicht met station vanuit vogelvluchtperspectief. Op het papier: Telegram via Hollandradio PTT .

WVG-1052

De Bijenkorf heeft ‘t! | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 9 x 20cm

Fragment van een grotere tekening waar ook WVG-1053 deel van uitmaakte. Afgebeeld is een deel van de gevel van warenhuis De Bijenkorf, vestiging Amsterdam (Damzijde).

Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 en 12 september 2020 (collage). Boven v.l.n.r. WVG-1051, WVG-1052 en WVG-1053, onder WVG-1054

WVG-1053

De Bijenkorf | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 18 x 18 cm

Fragment van een grotere tekening waar ook WVG-1052 deel van uitmaakte. Afgebeeld is een deel van de gevel van warenhuis De Bijenkorf, vestiging Amsterdam (Damrakzijde).

WVG-1054

Parklandschap met brug | ca. 1950 | verf op papier | twee delen, ca. 23 x 35 cm en ca. 26 x 9 cm

Tekening in twee delen; mogelijk betreft de afbeelding Sonsbeekpark in Arnhem. Techniek en onderwerpkeuze zijn atypisch binnen het werk van Van Genk.

De tekening werd in 2023 aangeboden door galerie J-P Ritsch-Fisch.

WVG-1055

Hoera we zijn vrij | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | ca. 30 x 20 cm

Een kaart van Nederland in oranje/rood, met vanuit Noord-Brabant twee vlaggen (rechts de Nederlandse, links een egaal geel/bruin-gekleurde met een tekst) en in het midden twee groene balken met de tekst Hoera we | zijn vrij.

WVG-1056

De Natuurjuwelen van de Achterhoek | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 24 x 32 cm

In het midden van deze tekening, van boven naar beneden: een deel van een plattegrond van Arnhem; een tekening van een stoomtram; en een deel van een plattegrond van Velp. Links en rechts hiervan wordt een overzicht gegeven van verschillende stoomtramroutes. Over de hele tekening is diagonaal een langwerpig stuk wit papier geplakt met in rood potlood de tekst De Natuurjuwelen van de Achterhoek en daaronder in kleinere letters Beginpunt Arnhem = per snelbus naar ’t centrum; Doetinchem en Wisch.

Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 12 september 2020 (collage). V.l.n.r. WVG-1055, WVG-1056 en WVG-1057

WVG-1057

Het dagblad de Waarheid | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 30 x 20 cm

Blad met veel tekst plus aan linkerkant een tekening van een man met een soort sneeuwschuiver onder een vel papier. Schuin over de tekst staat in rood potlood Het dagblad | de Waarheid | uit verzet geboren | geeft de | doorslag!

WVG-1058

Werken der luchtvaart | ca. 1950 | inkt op papier | ca. 15 x 20 cm

Stukje papier met een lijstje van teksten over luchtvaart (geraadpleegde bronnen) waaruit vier vliegtuigjes zijn geknipt die zijn gebruikt in de collage Brooklyn Bridge (WVG-0047; in het midden tegen de linker zijkant). Dat Van Genk de vliegtuigjes knipte uit een lijst met literatuur over luchtvaart, was conform zijn gewoonte om op die manier vorm en inhoud op elkaar af te stemmen.

WVG-1059

Photograven bij u thuis | ca. 1950 | inkt en potlood op papier | ca. 10 x 30 cm

Rechts een afbeelding van een fotograaf in actie, die een foto maakt van twee dames en een driewieler; begeleidende tekst: “photograven bij U thuis!” Links een tekst over de firma Gevaert, die gevestigd is in Antwerpen/Mortsel en Den Haag. Het gaat om een fragment uit een groter vel ruitjespapier, met aan de bovenkant een rechte rand en aan de onderkant een onregelmatige vorm die aangeeft dat er een deel is uitgeknipt; het uitgeknipte deel is onder meer gebruikt in de collage Brooklyn Bridge (WVG-0047; de rolfilm rechts in het midden die het woord Gevaert vormt). De stijl is dezelfde als die van WVG-1060.

Gevaert (voluit Lieven Gevaert & Co, later N.V. Gevaert Photo-producten) was een Belgische firma met een filiaal aan de Scheveningseweg in Den Haag, waar Nora van Genk het fotografie-vak leerde. Na de Tweede Wereldoorlog vestigde ze zich als zelfstandig ondernemer in Antwerpen, waar ze een studio voor portretfotografie opzette.

Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 (collage). Boven WVG-1058, midden WVG-1059, onder WVG-1060.

WVG-1060

Aardige opname’s | ca. 1950 | inkt op papier | ca. 9 x 14 cm

Tekening van een hond die op een tafel tegen een vrouw opspringt en daarbij een vaas bloemen omstoot, die tegen een andere vrouw aan valt; begeleidende tekst : Aardige opname’s. Het gaat om een fragment uit een groter vel ruitjespapier, waarbij een vorm is uitgeknipt die gebruikt is in de collage Brooklyn Bridge (WVG-0047; onder de rolfilm van WVG-1059). De stijl is dezelfde als die van WVG-1059.

Aanzet tot een catalogue raisonné (17)

/ Jack van der Weide / 1 reactie

Dit is het zeventiende deel van een aanzet tot een catalogue raisonné van het oeuvre van Willem van Genk.

WVG-1047 (detail)

Opnieuw een aantal tekeningen dat te zien was tijdens de tentoonstelling Woest in het Outsider Art Museum in Amsterdam, van 19 september 2019 tot 3 januari 2021.

WVG-1041

Spoorweg | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 35 x 23 cm

Pentekening die vooral is ingekleurd met waterverf, waarbij het kleurenpalet overeenkomsten vertoont met dat van WVG-1042. Afgebeeld is een trein in een landschap met bomen en met links en rechts enkele gebouwen die een stad suggereren.

Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 12 september 2020 (collage). Links WVG-1041, rechts WVG-1042

WVG-1042

Rivierlandschap | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 23 x 35 cm

Pentekening die vooral is ingekleurd met waterverf, waarbij het kleurenpalet overeenkomsten vertoont met dat van WVG-1041. Afgebeeld is en rivier met veel zeilbootjes in een groen, heuvelachtig landschap. De stad in de verte zou Arnhem kunnen zijn.

WVG-1043

Musus Sacrum | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 23 x 35 cm

Net als in het geval van WVG-1024 en WVG-1044 is hier sprake van twee tekeningen die op een groter stuk papier zijn bevestigd. De tekening rechts/boven is een deel van een plattegrond van Arnhem, met een rode pijl die wijst naar de locatie van concertgebouw Musis Sacrum aan het Velperplein. In grote witte letters staat op de pijl het woord MUSUS. Onder de tekening staan enkele teksten, waaronder Het velperplein, de muziekwereld! De tekening links/onder toont een afbeelding van Musis Sacum, vanuit dezelfde hoek als op WVG-1027. Ook onder deze tekening staan enkele teksten, waaronder het Velperplein nu zonder tram1 en, op een strookje wit papier, MUSUS SACRUM.

Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 12 september 2020 (collage). Boven WVG-1043, onder WVG-1044

WVG-1044

Ebatlijnen | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 23 x 35 cm

Net als in het geval van WVG-1024 en WVG-1043 is hier sprake van twee tekeningen die op een groter stuk papier zijn bevestigd. De tekening links toont Velperplein, gezien vanuit dezelfde hoek als op WVG 1011, met links de Sint Martinuskerk, rechts concertgebouw Musis Sacum en in de verte de Steenstraat. Aan de onderkant van de tekening is een witte strook geplakt met de tekst ARNHEM – VELPERPLEIN | met gebouw mucus coerum. Onder de tekening staat 1933 | (EBATLIJNEN) | (tramlijnen vanaf Velperplein) | (sneldienst), waarna een overzicht volgt van vijf tramlijnen. EBAT staat waarschijnlijk voor Elektronische BATterij.

De tekening rechts toont opnieuw de inmiddels verdwenen Trompetsteeg in Arnhem, met uitzicht op de toren van de Eusebiuskerk; cf. WVG-1012 en WVG-1014. Onder de tekening staat abusievelijk Arnhem Torenstraat. In het vooroorlogse Arnhem bestond een straat met die naam, maar afgebeeld is duidelijk de Trompetsteeg. Mogelijk speelde de Torenstraat in Van Genks woonplaats Den Haag een rol bij de verwisseling.

WVG-1045

Adolf Hitler | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | ca. 28 x 45 cm

Dubbel blad, mogelijk uit een schrift of cahier. Rechts een paginagrote parodie op een rouwadvertentie voor Adolf Hitler, compleet met zwart rand: De crematie had plaats in zijn Hoofdbunker aan de Wilhelmstrasse te Berlijn, enzovoort. Links enkele kleine tekeningen rond Hitler en de Tweede Wereldoorlog, onder andere een spinnenweb met de Führer als spin in het midden, en een marcherende Hitler met eronder de tekst HITLER DANST DE LAMBETHWALK. Dat laatste was de alternatieve titel voor een korte Britse propagandafilm uit 1942, Schichlegruber Doing the Lambeth Walk.

Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 (collage). Boven WVG-1045, onder WVG-1046

WVG-1046

In Antwerpen was ’t ’n hel | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | ca. 28 x 45 cm

Dubbel blad, mogelijk uit een schrift of cahier. Teksten met tekeningen in pen en waterverf, in de kleuren zwart, blauw en rood. De tekeningen op het linkerblad tonen een V1 die wordt afgevuurd vanuit Den Haag en neerkomt op Antwerpen, als illustratie bij een tekst hierover. Het rechterblad bevat twee kolommen met aanwijzingen voor zelfbescherming tijdens bombardementen, met diagonaal in rood potlood de over de linker kolom Dit is geweest.

WVG-1047

Waar facisme regeert sterft de vrijheid | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | ca. 28 x 45 cm

Dubbel blad, mogelijk uit een schrift of cahier. Rechts een tekening van de Laurenskerk in Rotterdam (de triestige ruïni), kort na de Tweede Wereldoorlog, met een begeleidende tekst. De tekening is gesigneerd, zij het (nog) niet op de wijze zoals Van Genk dat later zou gaan doen. Links enkele kleine tekeningen rond Hitler en de Tweede Wereldoorlog (cf. WVG-1045, linker blad), onder andere een afbeelding van de Führer als engel (“Hoe Hitler zich zelf ziet”). Bij die laatste tekening is in potlood geschreven cartoon “De Waarheid”, inclusief een monogram dat al wél lijkt op latere ondertekeningen.

Het is mogelijk dat de twee bladen op verschillende momenten zijn volgetekend en -geschreven, wat de afwijkende ondertekeningen zou verklaren. Op het blad rechts is in de tekst sprake van ir. Witteveen, stadsarchitect van Rotterdam en maker van een wederopbouwplan in 1940. Witteveen ging echter in 1944 met ziekteverlof en er kwam een ander wederopbouwplan.1

Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 (collage). Links WVG-1047, rechts WVG-1048

WVG-1048

Reizen op reisvergunning | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | ca. 28 x 22,5 cm

Blad met veel tekst plus aan de bovenkant een tekening van een goederentrein met stoomlocomotief die een station verlaat. De tekst gaat over de situatie rond de herstart van het Nederlandse treinverkeer na de Tweede Wereldoorlog.

WVG-1049

Bloedbad te Amsterdam | ca. 1945 | gemengde techniek op papier | ca. 28 x 22,5 cm

Blad met twee grote tekeningen, met daartussen en daaronder teksten. De bovenste tekening is een illustratie bij de tekst eronder, over de schietpartij op de Dam in Amsterdam op 7 mei 1945, twee dagen na de capitulatie. De schoten (met name vanaf een gebouw op de hoek met de Kalverstraat) en het bloed zijn in rood weergegeven. De onderste tekening en tekst staan hiermee in contrast, de tekening toont een feestende massa op de Dam, gezien vanaf ’t bordes Kon. Paleis.

De tekening was te zien op de oude website van Stichting Willem van Genk (gehost door Nuoska), die tot half november 2022 te benaderen was.

Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 (collage). Links WVG-1049, rechts WVG-1050

WVG-1050

Rhijnspoorplein, Amsterdam | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 36 x 31 cm

Afgebeeld is onder meer het Weesperpoortstation, dat hier tot 1939 lag. ‘Dit was het vertrekpunt voor de, door de Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij (kortweg genoemd: Rhijnspoor) aangelegde en geëxploiteerde, spoorverbinding naar Utrecht en Arnhem. Van 1881 tot 1939 vertrok hier tevens de Gooische Stoomtram naar Diemen, Muiden, Naarden, Laren en Hilversum. […] Onderdeel van het plein is een brug, de Weesperpoort, over de Singelgracht.’ (Wikipedia)2

De tekening werd in 2021 aangeboden (en verkocht) door galerie J-P Ritsch-Fisch. Ans van Berkum mailde mij een foto van de tekening op 19 augustus 2018.

NOTEN

  1. Met dank aan Jan Vellekoop. ↩︎
  2. Hier (geraadpleegd op 12 december 2023). ↩︎

Aanzet tot een catalogue raisonné (16)

/ Jack van der Weide / 1 reactie

Dit is het zestiende deel van een aanzet tot een catalogue raisonné van het oeuvre van Willem van Genk.

Willemsplein, Arnhem (achterzijde WVG-1031)

Opnieuw een aantal tekeningen dat te zien was tijdens de tentoonstelling Woest in het Outsider Art Museum in Amsterdam, van 19 september 2019 tot 3 januari 2021.

WVG-1031

Willemsplein, Arnhem | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | 35 x 23 cm

Gezicht op het spoorwegviaduct over de Zijpendaalseweg , de Zijpse poort, die zich bevindt op het baanvak tussen de stations Arnhem Centraal en Arnhem Velperpoort. Als zo vaak op vroege tekeningen van straattaferelen, met name waar het afbeeldingen van Arnhem betreft, regent het. Hetzelfde spoorwegviaduct dient als punt van waaruit wordt gekeken op de grotere tekening Arnhem (WVG-0019; zie hier).

De tekening werd in 2023 aangeboden door galerie J-P Ritsch-Fisch en bleek toen aan de achterkant eveneens een afbeelding te hebben: een schetsmatige tekening in verf, inkt en potlood met een bomenrij en een tram, met daaroverheen een plattegrond van Arnhem. Linksboven de tekst Arnhem; Willemsplein (vòòr de modernisering).

Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 (collage). Links WVG-1031, rechts WVG-1032

WVG-1032

VVV | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 33 x 23 cm

Collage van enkele stadsplattegronden, twee vignetten die deels over elkaar heen vallen (groen en wit) en een hoofd van een man. De stadsplattegronden zijn van Amsterdam, Antwerpen, Arnhem, Utrecht, Den Haag en Rotterdam. Op het bovenste, witte vignet staat in zwarte letters “Word lid van de Vereeniging van vreemdelingen verkeer in uw eigen woonplaats!” met daaroverheen in rood potlood V.V.V. De tekst op het groene vignet is nog maar gedeeltelijk leesbaar en bevat een vergelijkbare tekst, zij het dat het eerst woord gespeld wordt als Woord. Rechtsonder staat bij wijze van signatuur een stempel met W.F.A.M. van Genk | Magnoliastraat 10 | ‘S GRAVENHAGE.

WVG-1033

Halte 1 stadsdienst | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 19 x 30 cm

Straattafereel met trolleybussen in Velp. Op de ANWB-wegwijzer links staat ARNHEM | NIJMEGEN | VIA ELST (links) en DIEREN | DOESBURG | VIA DE STEEG (rechts). Mogelijk gaat het hier om het kruispunt tussen de Arnhemsestraatweg en de Daalhuizerweg.

De tekening was te zien op de oude website van Stichting Willem van Genk (gehost door Nuoska), die tot half november 2022 te benaderen was.

Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 (collage). Boven WVG-1033, onder WVG-1034

WVG-1034

Volk en Vaderland | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 12,5 x 35 cm

Straattafereel met een tram, tanks en een autobus; vermoedelijk gaat het om Arnhem. Op het trottoir naast de tram lopen soldaten, op de huizengevel recht is onder meer te lezen N.S.D.A.P. en NATIONAAL SOCIALISTIS […], op een spandoek boven de straat staat “VOLK EN VADERLAND” UW KRANT! Volk en Vaderland was het weekblad van de NSB, dat verscheen in het formaat van een krant.

WVG-1035

Druivenkas | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 35 x 23 cm

Afbeelding van een man op klompen in een broeikas met druivenranken. Druivenkassen waren veel te vinden in het Westland (cf. WVG-1036).

Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 (collage). Links WVG-1035, rechts WVG-1036

WVG-1036

Naaldwijk | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 24 x 16,5 cm

De bovenste helft van dit werk bestaat uit twee delen: rechts een egaal blauw-paars vlak, links een gelinieerd wit vlak met een potloodcirkel en de tekst “Naaldwijk” | “het centrum v/h westland”. De onderste helft bevat de eigenlijke tekening, een straattafereel in Naaldwijk op de hoek van de Prins Hendrikstraat en de He(e)renstraat. Linksonder staat de tekst Naaldwijk (Z.H.) kruispunt Heerenstraat. Op de zijmuur van de huizenrij links hangt een reclameaffiche voor rookwaren met daaronder de tekst SIGARENZAAK | OM de HOEK No 1.

De moeder van Willem van Genk, Maria Hoogstraten, kwam uit Naaldwijk. Op Herenstraat nummer 1 (nu afgebroken) woonden haar broers Jan en Arie, die er een sigarenwinkel dreven. Enkele van de zusjes Van Genk gingen daar in de tweede helft van de jaren dertig werken en ook Willem verbleef soms in Naaldwijk.

WVG-1037

Situatieplan Antwerpsche tram & Buurtspoorwegen | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 27,5 x 21 cm

Plattegrond van Antwerpen, volgens het opschrift aan de bovenkant: situatieplan der Economisch bedrijf der Antwerpsche tram & Buurtspoorwegen N.V. Antwerpen was de stad waar Van Genks zuster Nora na de Tweede Wereldoorlog een aantal jaren woonde.

Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 (collage). Links WVG-1037, rechts WVG-1038

WVG-1038

Verkeer der N.B.M en G.T.W. | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 19 x 27,5 cm

Plattegrond van het midden en oosten van Nederland, met Utrecht, Amersfoort, Apeldoorn, Arnhem en Nijmegen (Nimwegen) als grotere stadskernen. Waar Van Genk het in zijn vroege tekeningen vaker over de GTW (Geldersche Tramwegen) heeft, is het noemen van de NBM (Nederlandsche Buurtspoorweg-Maatschappij) vrij uitzonderlijk.

De tekening was te zien op de oude website van Stichting Willem van Genk (gehost door Nuoska), die tot half november 2022 te benaderen was. Ook stond de tekening groot afgebeeld op de eerste pagina van een document uit 2013 met een plan voor een centrum voor outsiderkunst in Almere. Het document was afkomstig van Stichting Willem van Genk en was opgesteld door Ans van Berkum.1

WVG-1039

Dam, Amsterdam | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 16,5 x 13,5 cm

Straattafereel bij avond, waarbij links en rechts delen van de tekening zijn afgeknipt en gebruikt in de collage Amsterdam (WVG-0047; midden links en rechts). De tram in het midden van de afbeelding heeft als bestemming AMSTELSTATION.

Outsider Art Museum (Amsterdam), Woest, 3 oktober 2019 (collage). Links WVG-1039, rechts WVG-1040

WVG-1040

Leidseplein, Amsterdam | ca. 1950 | gemengde techniek op papier | ca. 23 x 35,5 cm

Straattafereel bij avond, met links een uitgeknipte tondo die is gebruikt in de collage Amsterdam (WVG-0047; midden rechterzijkant). Uit die tondo valt op te maken dat het gebouw links op deze tekening het Hirschgebouw aan het Amsterdamse Leidseplein is. Rechts het warenhuis Metz & Co, dat zich tussen 1908 en 2012 op de hoek van de Keizersgracht en de Leidsestraat bevond. De reclame boven de straat is voor de film The Song of Bernadette (1943) in Tuschinsky.

NOOT

  1. Stichting Willem van Genk (Ans van Berkum), “Centrum voor [outsider] kunst Willem van Genk in Almere” (eigen archief). ↩︎